Rzadko miewam tak, że w przypadku bardzo dobrego dzieła nie obawiam się jego kontynuacji. Zawsze bowiem towarzyszy mi to uczucie lekkiego napięcia, czasem strachu, albo kompletnego braku zainteresowania dalszym ciągiem losów bohaterów. To uczucie nasila się wraz z zakończeniem – im lepsze, tym większa obawa, że kolejna część nie dorówna poprzedniej jakością (o dziwo, nie działa to w drugą stronę – kiedy zakończenie jest słabe, nie żywię żadnej nadziei, że druga część poprawi mi ogólny wizerunek jakieś powieści). W przypadku twórczości Maryli Szymiczkowej nie miałam jednak żadnych wątpliwości. Wiedziałam, że nowe perypetie profesorowej Szczupaczyńskiej będą nie tylko tak samo ciekawe i wciągające, jak te z „Tajemnicy domu Helclów”, ale być może i lepsze. Nie przechwalając się, muszę skromnie przyznać, że miałam rację.

Na początku warto przypomnieć, że Marylę Szymiczkową powołali do życia literaci – Jacek Dehnel i Piotr Tarczyński, obaj hobbystycznie związany z XIX wiekiem. Ich dwie książki są pastiszem powieści pochodzących właśnie z tamtego okresu – zarówno pod względem języka, jak i oddanego klimatu. To właśnie klimat i obyczajowość XIX-wiecznego Krakowa są tak dobrze odmalowane, że czytelnik wielokrotnie – zapewne – zadaje sobie pytanie o to, co jest tłem dla czego: Kraków dla zbrodni, czy może zagadka kryminalna dla miasta smoka wawelskiego?
W drugiej części przygód profesorowej znów mamy do czynienia ze zbrodnią, z zagadką niesamowicie inteligentną i skomplikowaną, tym bardziej ciekawą i ważniejszą, bo mającą wymiar bardziej osobisty. Dwie tragedie zdarzają się mniej więcej w tym samym czasie: najpierw Karolcia, służąca Szczupaczyńskich, składa wymówienie, co oznacza, że profesorowa tylko z pomocą niezawodnej Franciszki będzie musiała przygotować dom do Wielkanocy, kilka dni później zaś Wisła wyrzuca na brzeg ciało młodej dziewczyny – jak się zapewne domyślacie: Karolci. Tragedia to więc ogromna, by nie powiedzieć: horrendalna. Szczupaczyńska jednak szybko bierze sprawy w swoje ręce i tak, jak w przypadku zbrodni w Domu Helclów dociera po nitce, do kłębka… ale czy oby na pewno? Kiedy wydaje się już, że wszystkie szczegóły morderstwa zostały odkryte, a winny ukarany na jaw wychodzą całkiem nowe okoliczności, które całkowicie zmieniają obraz całej sprawy. Zofia Szczupaczyńska niejednokrotnie naraża na szwank swój wizerunek, udaje się w miejsca, w których kobiecie bywać nie wypada i łamie większość zasad statecznej matrony. Czy to jednak wystarczy, aby spełnić ten obywatelski obowiązek, którym jest pomoc w odnalezieniu mordercy?

Wszystko to może wydawać się dość przewidywalne – schemat znamy już przecież mniej więcej z „Tajemnicy Domu Helclów”, a to, że profesorowa może nas zaskoczyć nie zdumiewa chyba zanadto. A jednak okazuje się, że Dehnel i Tarczyński wymyślili coś, co czytelnika nie tylko szokuje, ale i wielokrotnie wybija z rytmu. Okazuje się tutaj, że XIX-wieczny Kraków nie zawsze był przepełniony takimi skandalami, jakich obawiała się Pani Dulska, ale sprawami znacznie poważniejszymi, mroczniejszymi i wykraczającymi poza granice kraju, a nawet Starego Kontynentu. Poza tym takie miasto – chociaż malownicze i rozwijające się, miasto, w którym walczy się o takie samo prawo kobiet do studiowania, jak mężczyzn – dla płci pięknej często bywa niebezpieczne, a nawet dość lekceważące. Zofia Szczupaczyńska na drodze swojego śledztwa napotyka bowiem przeszkody, których nie jest w stanie pokonać. Wielokrotnie okazuje się, że nie wszystko idzie jej „jak z płatka”, przez co powieść staje się jeszcze ciekawsza i na swój sposób – prawdziwsza.
„Rozdarta zasłona” to rzecz bardzo mroczna, w której swoje miejsce odnajdzie namiętność, sekrety skrywane w krakowskich kamieniach, ale i ogromna dawka humoru. Nie brak tu też klimatu, który tworzą nam choćby artykuły z „Czasu”, od których uzależniony jest Ignacy.
To rzecz bardzo dobra, trzymająca w emocjach, zaskakująca i wciąż piękna – niewątpliwie dorównuje poziomem „Tajemnicy Domu Helclów”.

W 2015 roku proza polska zaobfitowała dwoma dziennikami – najpierw w styczniu Jacek Dehnel wydawał swój „Dziennik roku chrystusowego”, w październiku zaś w ręce czytelników trafiła pierwsza część dzienników Szczepana Twardocha zatytułowana „Wieloryby i ćmy”. Obie jednocześnie są do siebie podobne, ale też się od siebie różnią. Mają jednak z pewnością jedną cechę wspólną: krytykę (specjalnie na potrzeby tej recenzji przypomniałam sobie nawet artykuł Dariusza Nowackiego dla Gazety Wyborczej o obu dziennikach (Blogaski w okładkach, czyli jak Dehnel i Twardoch dzienniki wydali). Zarzuca się autorom, że po pierwsze piszą o niczym – ot, o spotkaniach z przyjaciółmi, o swoich problemach w pisaniu i sezonowych warzywach, o gotowaniu botwinki czy rosołu, po drugie, że inspirację czerpią z sieci, a ich dzienniki przypominają tytułowe „blogaski”, po trzecie zaś, ponadto wszystko uważa się, że są zwyczajowo za młodzi na pisanie dzienników.
Gdybym nie znała prozy Dehnela tak, jak udało mi się ją do tej pory poznać, z pewnością przeczytałabym tę lub podobną recenzję i stwierdziła, że faktycznie nie warto. Ale czytałam i „Matkę Makrynę”, nad którą tak bardzo użalał się autor w swoim dzienniku, i dwie jego najnowsze książki – czyli „Krivoklat” i „Tajemnicę domu Helclów” – wszystkie trzy były krytykowane, a ja uważam je za dobry kawałek literatury. Dlatego dziś o „Dzienniku roku chrystusowego”.

Rok chrystusowy to wiek, który oznacza już dojrzałość. To rok, który wyznacza w życiu jakąś granicę – już bliżej jest do końca, a więc do śmierci, niż byłoby do początku, do momentu swoich narodzin. To rok też bez wątpienia pełen rozmyślań i refleksji – i tak właśnie zaczyna się dla Dehnela. Już sam początek książki jest mocny, bo obfitujący w rozważania na temat Kościoła, co zresztą powtarza się często w zapiskach z kolejnych dni, tygodni, miesięcy. Dehnel wyznaje, że jest bardziej „chrystusowy”, niż „kościelny”, co zresztą odziedziczył po swojej babci Lali, krytykuje postawę Kościoła czy słowa biskupa Michalika odnośnie pedofilii. Wielokrotnie w tych jego komentarzach przejawia się gniew, zbulwersowanie, nigdy bezsilność. Widać, że te sprawy go obchodzą i nie potrafi pozostawić ich bez komentarza. Milczenie – czy to w sprawach politycznych, czy religijnych – definitywnie nie jest jego cechą charakterystyczną. Znamy to zresztą z jego facebookowych wpisów, którymi Dehnel zapełnia swoją tablicę. To pisarz bardzo krasomówczy i w ten sam sposób pisany jest jego dziennik – rozwlekle i bardzo elokwentnie, ale to nie oznacza, że nudno, chociaż i takich momentów tutaj sporo.
Skoro już o nudzie mowa, to często swoje wpisy poświęca Dehnel temu co jadł, z kim jadł, jakie smaki lubi, co musi mieć w kuchni jesienią, z kim się widział, gdzie się widział, o czym rozmawiali. O tym właśnie w swojej recenzji pisał Dariusz Nowacki – o wypełnianiu internetową treścią swojego dziennika. Wszak często wrzucamy na swoją oś czasu, że jemy obiad gdzieś i z kimś, a i że czujemy się „uszczęśliwieni”, „rozbawieni” czy w „cudownym nastroju”. Na szczęście, chociaż takie wspomnienia są w „Dzienniku” częste, to nie są jego przeważającą treścią, dlatego ja traktowałam je z przymrużeniem oka. Bardziej interesowały mnie te fragmenty, które Dehnel poświęcał swojemu chłopakowi. Jego wieloletni związek z Piotrem Tarczyńskim nie jest żadną tajemnicą, co więcej – czasem można odnieść wrażenie, że autor sam próbuje swojego partnera uczynić bardziej „rozpoznawalnym”. W swoich zapiskach wspominał zresztą, że Tarczyński nie lubi z nim nigdy wychodzić na jakieś uroczystości, bo ludzie zwyczajnie go nie zauważają i błędnie brany jest za kolegę, przyjaciela czy tylko osobę do towarzystwa (jeżeli już się ktoś oczywiście zorientuje, że obok Jacka Dehnela stoi jeszcze jakiś inny mężczyzna). Pisze też o sytuacjach przykrych, a nawet tragicznych – o wykluczeniu i napiętnowaniu związanych z ich miłością. Widać, że ten temat Dehnelowi doskwiera, bowiem często snuje różne rozważania – choćby o Iwaszkiewiczu, który też, jak wiadomo, pomimo bycia żonatym miewał kochanków.
Trzecią najważniejszą sprawą jest jego pisarstwo. Z zainteresowaniem czytałam fragmenty o powstawaniu „Matki Makryny” – bo też samą powieść uważam za fenomenalną, chociaż dość ciężką – o tym, jak mu się „Makryna” rozrasta, mając więcej znaków niż jakakolwiek z jego poprzednich książek, i jak głupio jest się tłumaczyć wydawcom, że książki nie będzie na październikowe targi. Dehnel pisze też o spotkaniach autorskich i o znanej z prozy Pilcha pustce, którą odczuwa po nich. Śmieszna to rzecz, kiedy czyta się o podejściu autora do swoich czytelników, sprawy podpisywania książek i robienia zdjęć.
Jest też oczywiście rodzina, chociaż nie na pierwszym planie. Ale to też rzecz ciekawa – bardzo rzuciło mi się w oczy to, że w odniesieniu do matek swoich znajomych Dehnel zawsze pisze „mama” – np. „mama Gaby”, swoją zaś określa tylko „matką” – „dzwoniła matka”. Wspomina o jakimś skandalu rodzinnym i o wielogodzinnych rozmowach, na które wcale nie miał ochoty. O „tym zawsze idealnym domu” (rodzinnym), w którym brakuje ciepłej wody.
Są podróże – dość liczne, ale znowu nie zanadto. Są inni pisarze – jak Twardoch czy Miłoszewski. Są też sprawy bardzo błahe – jak remont kuchni, i są wzniosłe – jak literatura i malarstwo.

„Dziennik roku chrystusowego” to rzecz, moim zdaniem, bardzo dobra. Nowacki napisał, że oba dzienniki – zarówno Twardocha, jak i Dehnela – nie są dowodem na to, że mamy do czynienia z renesansem diarystyki, ale wręcz przeciwnie – z jej upadkiem. Ja zaś uważam zupełnie inaczej (abstrahując już od biednego Twardocha, który niepotrzebnie tyle razy jest wspominany w tej recenzji). Cięty język Dehnela niejednokrotnie mnie rozbawił, a jego inteligentna ironia, którą posługuje się co dzień wywoływała szeroki uśmiech na mojej twarzy. „Dziennik roku chrystusowego” niewątpliwie potwierdza, że Dehnel to pisarz intelektualista.
Ta książka to fascynująca literacka przygoda, którą chociaż czyta się bardzo mozolnie i czasem ze znudzeniem, ciężko uznać za rzecz w literackim świecie zbędną. Spędziłam z Dehnelem kilka fantastycznych dni, poznałam go lepiej i mam wrażenie, że teraz lepiej też rozumiem jego powieści. A jeżeli to wszystko Was nie przekonuje, to przeczytajcie po to, aby wiedzieć jakich gaf uniknąć na spotkaniu autorskim

Mimo że żyjemy w czasach, w których coraz więcej czytelników wybiera książki elektroniczne, rynek książki papierowej kwitnie. Młoda proza polska cały czas zaskakuje nas co ciekawszymi pisarzami i powieściami, a i te zagraniczne potrafią się przecież okazać fascynującą literacką przygodą. Nie sposób nie wspomnieć też o pięknych wydaniach – czy to nowych pozycji, czy kolejnych ich edycji – ładnie zrobione książki cieszą oko podczas czytania, są ozdobą nie tylko biblioteczki, ale całego domu. Kosztują też nie mało, ale to tylko podkreśla ich wartość. W związku z tym nasuwa się oczywiste pytanie: Czy warto jeszcze dziś sięgać po klasyków?

Po pierwsze: klasyka jest nudna!
Opisy – to brzmi źle. A jeżeli dodamy do tego jeszcze słówko „prowincjonalne”, to już w ogóle katastrofa. Całe tomiszcza o tym, jak zmienia się pogoda, w jakich odcieniach pasteli jest niebo, a do tego ta wieczna próba wyrwania się bohatera ku wielkiemu światu…
Na szczęście opisy przyrody w klasykach to tylko tło. W dodatku tło naprawdę ujmujące – bardzo czule i drobiazgowo sporządzone. Powiedziałabym nawet, że to urok takich powieści. Czytając, ma się wrażenie, że razem z bohaterem spaceruje się tymi samymi uliczkami, zagląda się w te same miejsca. Za taki sztandarowy i jeden z najlepszych przykładów mogę podać pejzaż wichrowych wzgórz Emily Bronte, albo opis prowincji z „Pani Bovary” Flauberta.

Po drugie: klasyka = lektury szkolne
O nie, nie… Wiem, że blog prowadzony z przyjemności mojej i ku Waszej wielkiej uciesze nie powinien przypominać o czymś przykrym. A lektury szkolne to przecież jedna z największym traum dzieciństwa. Nie dość, że trzeba przeczytać na czas, to jeszcze odpowiadać, napisać kartkówkę, analizować wszystko dogłębnie… Ja zawsze po przeczytaniu całej książki czytałam jeszcze streszczenie, aby się upewnić, że żaden drobny szczegół (imię psa, kolor włosów) mi nie umknął. Ale dzięki lekturom poznajemy literaturę z prawdziwego zdarzenia – pisaną przez duże „L”. Warto zapomnieć o tym, że to czytanie przymuszone i dać się porwać opowieści. Bo klasycy zawsze to robią. Co więcej: robią to dobrze.

Po trzecie: ślimacze tempo
Akcja w klasyce zazwyczaj nie pędzi w porywach do przodu, a raczej sromotnie się wlecze – porównanie pod tym względem współczesnej powieści z klasyką jest więc jak zestawienie ze sobą geparda i ślimaka, ale czyż przez wieczne rozterki bohaterów i wiele zwrotów fabuły powieść nie staje się ciekawsza, nie wciąga nas w swój fikcyjny świat bardziej?

Po czwarte: cenzura
Z jednej strony w klasyce nie pojawiają się żadne sceny miłości pomiędzy kochankami, wszystkiego trzeba domyślić się samemu (w powieści Charlesa Dickensa „Oliver Twist” pojawia postać skromnej dziewczyny Nancy, która mieszka z szajką złodziei, a więc wiadomo, że też prawdopodobnie sypia z kilkoma z nich), ale z drugiej strony „Nana” Emila Zoli to powieść o życiu kurtyzany bez żadnych sentymentalnych słówek. Podobnie ma się sprawa z „Czerwonym i czarnym” Stendhala, gdzie życie miłosne młodego Juliena jest opisywane bardzo skrupulatnie i precyzyjnie. Chyba nie trzeba tutaj wspominać o „Dekameronie”, który pełen jest takich pikantnych opowieści.

Po piąte: powtarzalność
Klasyka się powtarza! Obfituje w postaci, które mają te same lub podobne wzorce społeczne – a to oznacza, że po przeczytaniu kilku takich powieści, sięgając po kolejną od razu będziemy wiedzieć, jak wygląda fabuła książki, co się stanie, kto z kim będzie rywalizował i komu się uda (a że w klasyce istnieje niepisana zasada, że „dobro zawsze zwycięża”, to odgadnięcie zakończenia akcji nie jest najmniejszym wysiłkiem). Czy jest więc sens ją czytać?
A no okazuje się, że jest, bo klasyka to przede wszystkim szeroki wachlarz archetypów , toposów i wzorców kulturowych. Powtarzalność to lepsze rozumienie literatury i lepsza jej znajomość.

Po szóste: klasyka jest albo smutna, albo sentymentalna
Rozważania o miłości pani Austen czy podniosłe utwory Mickiewicza albo Słowackiego? Przecież cały Internet śmieje się z polskich wieszczów, więc chyba lepiej dać sobie spokój z podobnymi doznaniami? To samo tyczy się chyba Austen… jej wyidealizowany świat z perfekcyjnym kochankiem już nie istnieje i nie będzie istniał. Powściągliwe w uczuciach panny i sztywni mężowie to już nie jest nasza rzeczywistość. Dla swojego dobra lepiej sobie chyba zaoszczędzić podobnych doznań…
A może… a może warto się przekonać? Klasyka to nie tylko podniosłość i sentymentalizm. Klasyka dzieli się na wiele rodzajów – wśród których fani kryminału znajdą pierwsze powieści z tego gatunku, sięgając np. do Agathy Christie. Fani grozy z pewnością odnajdą się w opowiadaniach Edgara Allana Poego, a ci, którzy lubią fantastykę mogą przecież sięgnąć do „Frankesteina” Sheley. Znajdzie się też coś dla tych, którym w głowie przygoda – Robinson Cruzoe brzmi znajomo, prawda?

Po siódme: klasyka jest niebezpieczna
Może w dzisiejszych czasach nikt już nie wpadłby na taki pomysł, jak kiedyś (mam na myśli falę samobójców po wydanych „Cierpieniach młodego Wertera” Goethego) i nie rezygnowałby z życia ze względu na jakąś książkę i nieudane podboje sercowe jakiegoś młodzieńca, ale kiedyś podobne powieści właśnie w taki sposób oddziaływały na ludzi.
To jest niewątpliwym dowodem na to, że klasyka wywiera wpływ. Nie idźcie śladem jego starszych fanów, ale przeanalizujecie tę i podobne książki właśnie pod tym względem, bo wniosek może okazać się zaskakujący.

Po ósme: klasyka nie uczy nas niczego nowego
To, co jest wartością klasyki dla nas okazuje się czymś, co już przecież znaliśmy, a może i nawet podobne przypadki zdarzyły się w naszym życiu. Poza tym klasyka jest przestarzała – a to oznacza, że na wiele spraw mamy już zupełnie inne spojrzenie (np. rola kobiety i mężczyzny w społeczeństwie).
Ale klasyka oznacza też przecież to, co pierwsze. To właśnie w tych powieściach pojawiają się po raz pierwszy pewne literackie trendy, myśli charakterystyczne dla danej epoki, czy choćby panująca w danej epoce moda…

Po dziewiąte: klasyka jest ograniczona
Ile można w kółko o tym samym? Miłość, historia, honor, zdrada? Okazuje się jednak, że można i to wiele razy. Przy każdym nowym odczytywaniu klasyki znajdziemy coś, co nas zaskoczy – czy to pozytywnie czy negatywnie – i da jeszcze inne spojrzenie na książkę. Klasyka jest niewyczerpana.

Po dziesiąte: klasyka jest obecna we współczesnych powieściach
Skoro w wielu dzisiejszych utworach przejawią się jakieś nawiązania – np. analizy czy rozmowy bohaterów o jakimś klasyku czy jego dziełach – po co ją czytać? Co ciekawsze wątki wyłapiemy przecież z prozy współczesnej, specjalnie się nie wysilając. Poza tym obecnie spojrzenie na klasykę nieco się zmieniło, więc chyba łatwiej i użyteczniej jest mieć świeże spojrzenie na te powieści, niż z czasów, kiedy zostały one napisane, prawda?
Jestem jednak zdania, że klasykę trzeba samemu przeczytać (wielokrotnie też przemęczyć), samemu do niej dojrzeć i samemu ją zrozumieć. Wiecie, ile razy ja się nie zgadzałam z kimś, jeżeli chodziło o klasykę? W drugiej części „Mojej walki” Knausgard opisywał jakieś niedopatrzenia w „Braciach Karamazow” – do dziś uważam, że pozwolił sobie na spore nadużycie.
Poza tym nie znając klasyki możemy źle zrozumieć daną sytuację literacką. Klasyka literacka (podobnie jak na przykład w kanon muzyczny czy kinematograficzny) jest niezbędna do zrozumienia współczesności.

Po jedenaste: klasyka oznacza brzydki druk i śmierdzące kartki
Mieliście kiedyś w rękach książkę, która rozsypuje się w rękach? Ja czytałam taką, które kartki kruszyły się od palcami. Straszne uczucie – jakbym była świadkiem umierania danego egzemplarza. Brr! Ale dla tych, którzy lubią kolekcjonować ładne wydania mam dobrą wiadomość: dzisiejszy rynek książki obfituje w tak piękne reedycje książek, że klasyka nie powinna już dłużej być Wam straszną!

Po dwunaste: klasyka jest stara
W końcu doszliśmy do ostatniego punktu z tej listy. Klasyka jest stara, a to oznacza wszystko to, co wymieniłam powyżej: nudna, nieaktualna, powtarzająca się, ograniczona. Jeżeli dalej nie czujecie się przekonani do wartości klasycznych dzieł, to warto pamiętać o tym, że klasyka to przecież Marquez, to słynny „Ojciec Chrzestny” Maria Puzo, to „Zabić drozda” czy „Lot nad kukułczym gniazdem”. Klasykę tworzą też… powieści współczesne!

Dwanaście powodów – to nie dużo. Ale wystarczająco, aby poczuć się przekonanym… lub nie Czytajcie jednak!

Klasyką nazywa się książki cenione przez tych, którzy przeczytali je i pokochali; jednakże równie cenne są one dla tych, którzy mają szczęście czytać je po raz pierwszy w odpowiednim momencie swojego życia, by najwięcej wyciągnąć z nich dla siebie. – Italo Calvino

Klasyk jest taką książką, wobec której teraźniejszość staje się szumem w tle, ale która jednocześnie nie może bez tego szumu istnieć. – Italo Calvino

Koniec świata wcale nie musi przypominać tej apokaliptycznej wizji – z jeźdźcami zabijającymi ludność, krwistym księżycem, trzęsieniem ziemi, brzmiącymi trąbami i czworogłową bestią.
Koniec świata nastaje codziennie – po jednym wypowiedzianym przez kogoś słowie, po niezdanym egzaminie, utracie pracy, miłości, po odejściu kogoś bliskiego, po jego śmierci. Po tym, jak zaczyna się w życiu nowy etap, po tym, jak smakujemy życia od innej strony… Zastanówcie się przez chwilę i przypomnijcie sobie ile razy już byliście w takiej sytuacji? Mieliście wrażenie, że dalsze istnienie w tym, co nazywamy codziennością, pozbawione jest sensu, że już nic nie będzie takie samo, że chcielibyście cofnąć czas, zapobiec czemuś albo wręcz przeciwnie – czegoś dokonać?
Koniec świata nie pojawia się w życiu tylko jeden raz – kiedy już nadchodzi, to tylko po to, aby za chwilę móc się odrodzić na nowo.
Taką wizję życia, jako nieustannego cyklu narodzin i śmierci, rzędu ludzkich bytów, które raz żyją „bardziej”, raz „mniej”, przepełniają je silniejsze i słabsze pragnienia prezentuje nam Jakub Małecki w „Śladach”.
„Dygot” był chyba jedną z głośniejszych powieści ubiegłego roku, co więcej – jedną z najżywiej dyskutowanych. Jeżeli napiszę, że właśnie tą książką autor postawił sobie poprzeczkę bardzo wysoko, to właściwie powtórzę to, co pisali już inni recenzenci i czytelnicy Małeckiego. Ale faktycznie – po „Dygocie”, w którym pojawiła się charakterystyczna pętla czasu, mitologizowanie wsi i liczne analogie do innych klasycznych dzieł polskich autorów ciężko jest tę poprzeczkę przeskoczyć. A jednak „Śladami” Małecki udowadnia, że można, szczególnie jeżeli operuje się zręcznym i lekkim piórem.

Tadeusza śmierć spotyka na wojnie – gwałtownie otwiera mu policzek kulą, odstrzeliwując połowę czaszki i zostawia martwego na ziemi. Ale Tadeusz żyje, chociaż nie tak dosłownie – nie cieleśnie, ale we wspomnieniach innych owszem. Bożenkę koniec dopada podczas spaceru z ojcem, kiedy Graboletta z turbanem na głowie proponuje jej pracę modelki. Od tej chwili praktycznie się nie rozstają. Bożenka dostaje w prezencie Dawida, którego potem zdradza kilkakrotnie. Nigdy nie przestaje uciekać przed samą sobą, staje się różnymi Bożenkami, w zależności od czasu, w jakim akurat przychodzi jej żyć. Tymek próbuje dorosnąć do swojego życia, zaopiekować się żoną i nienarodzonym jeszcze dzieckiem, ale bezpiecznie czuje się tylko w ziemi. Oskar Wilhelm Czerski, którego połowa twarzy jest cała w bliznach, nawiązuje romans ze swoją studentką – umiera kilka razy. Tereskę Tałaj śmierć zaskakuje przy stole, kiedy każe jej oglądać jak umierają po kolei: najpierw jej bracia, ojciec i dwóch Rosjan.
„Ślady” to 19 opowieści, w których przewijają się różni bohaterowie. Można tę książkę potraktować jako osobne opowiadania, ale jednocześnie stanowią one uzupełniającą się całość – losy naszych bohaterów przeplatają się w końcu ze sobą, tworząc z wszystkich postaci może nie jedną wielką rodzinę, ale z pewnością grupę, w której każdego członka łączy z innymi jakiś epizod, przypadek, zrządzenie losu, a nawet ten właśnie tak charakterystyczny, chociaż przecież nie jedyny, wielokrotnie powtarzający się koniec życia. To właśnie te końce niczym ogniwa w łańcuchu spajają ze sobą wszystkie karty powieści. Każde zdarzenie, każdy ruch bohatera pociąga za sobą konsekwencje, które są widoczne w ich przyszłym życiu. W ten sposób rzeczywistość otaczająca bohaterów staje się magiczna – za przykład może nam służyć wiejski grajek Chwaścior, który przepowiada kiedy i kogo zastanie śmierć – taką wizję tworzy również dla siebie. W „Śladach” podobnie jak w „Dygocie” pojawia się charakterystyczna pętla czasu, która łączy początek życia z jego końcem, początek końca z ponownym się jego odrodzeniem. Co więcej jest tutaj trochę podobieństw do prozy Szczepana Twardocha, bowiem w obu jego najpopularniejszych pozycjach pojawiało się coś, co czuwało nad ludzkim życiem, doglądało go i cierpliwie czekało. W „Morfinie” u boku Konstantego kroczy jego „Szara Przyjaciółka”, w „Drachu” tym czymś jest naturalnie tytułowy „Drach”. U Małeckiego spotykamy się ze śmiercią – nie nazwaną oczywiście po imieniu – która kroczy u boku człowieka, czyha, a później zbiera swoje żniwo. Swoistą klamrę kompozycyjną powieścią stanowią zresztą dwie narracje tego wszechwiedzącego bytu, czy nawet bóstwa – „Mój”, zarówno ten początkowy i końcowy, to opis czuwania, kroczenia u boku człowieka, a w końcu go opuszczania po skończeniu tego, co należało zrobić i szukaniu kolejnego „podopiecznego”.

Nie znajduję w „Śladach” kontynuacji czy uzupełnienia „Dygotu” – to powieść inna, ale pisana tym samym stylem, odnosząca się do podobnych motywów, a nawet fragmentów. To rzecz, którą warto przeczytać, ale jednocześnie należy ją sobie delikatnie dawkować, aby w pełni zachwycić się tym, co oferuje nam Małecki. To ujmująca proza, delikatna, subtelna i magiczna, ale jednocześnie bardzo przygnębiająca i smutna, pokazująca, że życie jest kołem, które wiele razy się zatacza. Że jest kruche i często się kruszy, pęka, aż w końcu rozlatuje na części, z których nie da się go z powrotem złożyć. Co więcej: „Ślady” czyta się przerażająco lekko.
Jeżeli podobał Wam się „Dygot”, to „Ślady” Was nie zawiodą.

Jeszcze paręnaście lat temu to, że ktoś mieszka za granicą, a co więcej – ma partnera z obcego kraju – budziło sensację. Dziś prawie każdy z nas w gronie znajomych ma kogoś, kto już wyjechał, albo przynajmniej marzy o wyjeździe za granicę. Powody są różne: młodzi ludzie najczęściej myślą o polepszeniu standardu życia i większych zarobkach, ci bardziej odważni stawiają na przygodę, jeszcze inni chcą rozwijać swoją naukową karierę. Ja podobnymi przykładami mogę sypać jak z rękawa: najpierw wyjechała moja ciocia z wujkiem do pracy w Niemczech, a że urodziła im się tam najpierw jedna córka, potem druga, postanowili zostać. O powrocie do Polski nie myślą, zakorzenili się już tam do tego stopnia, że obie ich córki, a moje kuzynki, po polsku nie mówią prawie wcale – potrafią porozumieć się jedynie niegramatycznym zbitkiem śląskich wyrazów. Jedna z sąsiadek z poprzedniego miasteczka, w którym mieszkałam, wyprowadziła się na stałe do Szkocji. Inna, z którą obecnie mieszkam płot w płot, wraz z mężem i czteroletnią córeczką w ślad za swoim bratem wyemigrowała do Holandii. Chcieli wrócić, ale po namyśle stwierdzili, że to im się zwyczajnie nie opłaca – życie w Polsce będzie ich więcej kosztować. Gosia, koleżanka z gimnazjum razem z mamą zamieszkała w Southampton, później wyprowadziła się do Walii ze swoim chłopakiem, wraca czasem na wakacje, do życia na wyspach już przywykła. Kiedyś z okazji Erasmusa gościłam u siebie w domu chłopaka, którego ojciec pochodził ze Sri Lanki, a do Niemiec przyjechał za wakacyjną miłością. Ojciec Merel – Holenderki u której to zaś ja byłam na wymianie – mieszkał w Afryce, tam rozwijając się naukowo. Do domu wracał na święta i niektóre weekendy. Moja nauczycielka włoskiego przez rok mieszkała na uroczej, słonecznej wyspie – Lampedusie. Z pewnością by tam została, gdyby nie jej upór, który przywiódł do Polski Salvatore, jej obecnego męża. Sporo, prawda?
Najczęściej wybieranym kierunkiem emigracji wśród Polaków są Niemcy i Wielka Brytania. To właśnie tam skupiska Polaków są tak ogromne, że w tłumie na ulicy można usłyszeć znajomy język i nie czuć się obco. A przecież świat jest ogromny i pełen możliwości! O tych bardziej i mniej popularnych celach Polaków, o tym jak im się wiedzie w granicach obcego państwa, co czują, jak postrzegają naszą ojczyznę obcokrajowcy i przede wszystkim: czy warto pisze Malwina Wrotniak.
Swoją podróż dookoła pięciu kontynentów zaczynamy w Ameryce, aby tam ją też zakończyć – z happy endem i spełnionym american dream. Nowy Jork – czy to nie brzmi kusząco? A California, Dolina Krzemowa, wieczne słońce i centrum rozwoju nowoczesnych technologii? Może już nie teraz, ale czy jako dziecko nie marzyliście, aby zamieszkać w typowym amerykańskim domu, mieć amerykańskie święta, cukierki na halloween, jeździć żółtym autobusem do high school?
Albo oglądając Top Gear kręcone w Katarze, nie przemknęła Wam przez głowę myśl, że fajnie byłoby mieć jakieś porsche albo laborghini, kiedy się ma naście lat? Podobno marzeniem przeciętnego młodego Katarczyka jest wybudowanie własnego wieżowca – o tym dowiadujemy się od Anety i Andrzeja, którym katarskie środowisko zaproponowało lepiej płatną pracę.
A co gdyby tak całą resztę roku, a może też własnego życia, spędzić na rajskiej wyspie? Mariusz kończąc swoje wakacje w ciepłym kraju właśnie o tym pomyślał. Nie wiedział, że zaledwie parę miesięcy później będzie mieszkał na Bali, tam żył i zarabiał, ucząc nurkowania. Że weźmie ślub, będzie miał dzieci i dwie służące…
Kto by przypuszczał, że zakochanie się na zabój w uczonym Rosjaninie okaże się biletem bez powrotu na Wyspy Owcze?

Malwina Wrotniak, a właściwie emigranci, z którymi prowadzi rozmowy, snują swoje opowieści przez pięć kontynentów. Każdego z nich rzuciło w innym miejscu – lepszym albo gorszym do życia dla człowieka innej kultury i narodowości – ale jak się okazuje, do wszystkiego można się przyzwyczaić (do wysokiego betonowego płotu zakończonego drutem kolczastym i ciągłych kradzieży też). Co więcej: emigracja uzależnia! Kiedy się już raz spróbuje nigdy kategorycznie nie skreśla się możliwości ponownego wyjazdu, szukania szczęścia w innych kraju… Nie każdy z nich chce wrócić, nie każdy tęskni, bo Polskę można sobie stworzyć, o polskość w swoich sercach można dbać… a jednak z tych opowieści wysuwają się dwa wnioski, które mocno rzucają się w oczy komuś takiemu jak ja: przeciętnemu obywatelowi, który zwiedzać świat lubi, ale o wyjeździe chyba nigdy nie myślał poważnie. Po pierwsze: nie sposób czuć się swojsko, kiedy nie jest się w swoim kraju, wśród swoich rodaków. Miejscowi zawsze będą nas traktować z pewną rezerwą, brakiem zaufania, zdziwieniem. Po drugie: Polska to kraj niesamowicie zakompleksiony, który lubi sam siebie spychać do parteru. Anglicy i Holendrzy uważają, że jesteśmy sympatyczni i pracowici, Niemcy podziwiają nas za postęp i nowoczesność, jaką osiągnęliśmy w ostatnich latach, dla Kolumbii wartością jest rozwój nauki w Polsce… Czy naprawdę mamy na co narzekać? Nie lepiej przyjąć to, co mamy z uśmiechem i być z tego dumnym?

Nie każdemu się udaje i nie zawsze jest lepiej, ale emigracja uczy, dodaje pokory i pozwala się zdystansować. To lektura absolutnie obowiązkowa dla każdego, kto chociaż raz na poważnie rozważał wyjazd z kraju w obce strony. Malwina Wrotniak dostarcza nam opowieści o państwach, które Polacy wybierają najczęściej jako docelowe miejsce do życia (Wielka Brytania, Niemcy, Szwecja), ale nie szczędzi też kropli szaleństwa, które zasmakujemy w podróży do RPA, Wietnamu, Hongkongu, Ameryki czy Kolumbii. Co ciekawe, jej reportaż poświęcony jest głównie polskim ekspatom, osobom, które wyjechały aby rozwijać swoją karierę, aniżeli tym, którzy szukają pracy na budowie czy zmywaku. Robi się nam więc z tego opowieść niesamowicie ciekawa, motywująca do własnego rozwoju. Czytając co chwilę powtarzałam sobie w myślach, że wiem jeszcze bardzo niewiele, powinnam częściej i bardziej przykładać się do angielskiego, skupiać się bardziej na włoskim, żeby jak najszybciej nauczyć się nowego języka. Ale przede wszystkim „Tam mieszkam” Malwiny Wrotniak pozwala poznać inne kultury, odpowiada na najważniejsze pytania, udziela praktycznych porad dotyczących wyjazdu z kraju i życia za granicą, rozwiewa wątpliwości.

Będąc białym tutaj, zawsze nim będę: kolor włosów i skóry determinuje ceny, podejście do mnie i zachowanie wobec mnie. Nigdy nie będę członkiem społeczeństwa takim, jakim jest Wietnamczyk. Za to często bywam traktowany lepiej.
Mateusz Kotowski, project manager, Wietnam

Długo zajęło mi wyzbycie się wywoływanego przez znajomych z Polski poczucia „chciałaś, to teraz masz”. Te słowa, chociaż nigdy wprost niewypowiedziane, dźwięczały mi w głowie w każdej takiej kryzysowej chwili. Jednym z trudniejszych dla mnie momentów było też zdanie sobie sprawy, że prawdopodobnie nikt nas tutaj nie odwiedzi.
Agnieszka Lewtak, artystka, socjolożka, RPA

To, że mieszkam w Amsterdamie, bardzo mi pomogło się zdystansować do siebie i swoich stereotypów w myśleniu o innych społeczeństwach.
Alina Dragan, była korespondentka radiowej Trójki, Holandia

Nadszedł ten czas, kiedy wieje coraz zimniejszy wiatr, deszcze są częstsze, a promienie słońca nie otulają nas już tak starannie, jak wcześniej. Kiedy liście najpierw żółkną, a potem spadają z drzew, tworząc na ziemi gęsty kolorowy dywan. Gdy coraz szybciej robi się ciemno, a jedynym ratunkiem na pogodową chandrę okazuje się wieczór z ciepłą herbatą i dobrą książką. Tak, kochani, nadchodzi jesień… a wraz z początkiem jesieni, czas na czytelnicze podsumowanie lata.

Muszę się Wam przyznać, że przez nawał pracy i obowiązków lato minęło mi w mgnieniu oka i cieszyłam się nim tylko nielicznymi momentami – co nie znaczy, że było nieudane. Pod względem literackim był to jeden z lepszych okresów. Udało mi się przeczytać 22 książki, nie licząc tych, z którymi zapoznałam się wcześniej, kiedy rozpoczęły się moje wakacje.

1. Pierwszy dzień lata spędzałam kończąc „Maleńką Dorrit” Charlesa Dickensa od Wydawnictwa MG. To wyśmienita lektura, ale przez nieuwagę nie zorientowałam się, że to niestety wersja skrócona. 5/6

2. „Domino” Michała Piedziewicza, czyli kontynuacja „Dżokera”, to zdecydowanie jedna z lepszych powieści, jakie przeczytałam w te wakacje. Wzruszająca, wzbudzająca emocje i bardzo piękna. 6/6

3. „Moja walka 4” Karla Ovego Knausgarda – czyli jak się przekonałam, że między mną a Knausgardem bywa różnie. 4/6

4. Jaume Cabre „Cień Eunucha” – lektura, którą cieszyłam się po WTK i spotkaniu z autorem w ramach festiwalu Apostrof. O miłości do sztuki i o wiecznie podążającym za bohaterem cieniem eunucha. 5/6

5. Umi Sinha „Miejsce na ziemi” – gdzie tak naprawdę znajduje się nasz dom i co definiuje to pojęcie? Barwna opowieść o Anglii i Indiach, pachnąca rzewnym deszczem i mieszanką najwykwintniejszych przypraw. 4/6

6. Łukasz Orbitowski „Zapiski nosorożca” – o legendach, mitach i ludziach zamieszkujących Czarny Kontynent. Orbitowski w zupełnie innej odsłonie. 5/6

7. Jean d’Ormesson „Mężczyźni za nią szaleją” – druga część rodzinnej sagi, którą rozpoczęła powieść „Wieczorny wiatr”, z ulgą przyznaję, że była łatwiejsza do przebrnięcia i o wiele lepsza. 5/6

8. Jakub Małecki „Dygot” – historia o życiu w bólu, o inności i dziwności, o miłości i nieznanym, o drodze, którą pisze dla nas los. 5/6

9. Hanya Yanagihara „Małe życie” – niesamowicie wyczerpująca emocjonalnie powieść o sile przyjaźni i życiu w nieustannym bólu. Z amerykańskim głośnym przytupem, nieco przesadzona, a jednak wciąż bardzo dobra. 6/6

10. Jerzy Pilch „Wiele demonów” – trzecie moje podejście do prozy Pilcha, jednak tym razem nieudane. 3/6

11. David Hewson „Dochodzenie 2” – kontynuacja serii z komisarz Sarą Lund okazała się jeszcze lepsza, niż pierwsza część. Bardzo inteligentny i ambitny kryminał. 6/6

12. Jerzy Pilch „Moje pierwsze samobójstwo i dziewięć innych opowieści” – tym razem Pilch w łatwiejszym i przyjemniejszym wydaniu. Niektóre opowiadania spodobały mi się, inne czytałam ze znudzeniem. Na razie od Pilcha odpocznę. 4/6

13. Mo Yan „Bum!” – mój powrót do jednego z najbardziej zaskakujących autorów XXI wieku. Bardzo inteligentna powieść o… miłości do mięsa! 6/6

14. Gabriel Garcia Marquez „Sto lat samotności” – sięgnęłam po raz drugi po tę powieść nie z ciekawości, czy mi się spodoba tak bardzo, ale z tęsknoty za doskonałą prozą Marqueza. Rozkoszowałam się każdym słowem jeszcze bardziej, niż trzy lata temu. 6/6

15. Filip Springer „Miedzianka. Historia znikania” – o historii miasta, które pewnego dnia postanowiło zniknąć z powierzchni ziemi. 6/6

16. Karl Ove Knausgard „Jesień” – w tym roku przeczytałam wszystkie cztery tomy „Mojej walki”, więc i „Jesieni” nie mogłam przegapić. Knausgard na słodko? Jestem na nie. 3/6

17. Łukasz Orbitowski „Szczęśliwa ziemia” – książka, której się obawiałam, a w rezultacie spędziłam z nią kilka miłych popołudni. 4+/6

18. Jacek Dehnel „Krivoklat” – doskonały literacki żart Dehnela, stawiający pytanie, czy sztuka w dzisiejszych czasach ma jeszcze jakąkolwiek wartość. 5/6

19. Orhan Pamuk „Cevdet Bej i synowie” – moje pierwsze podejście do Pamuka i zdecydowanie jedna z najlepszych książek tego roku. 6/6

20. John Steinbeck „Dziennik z podróży do Rosji” – czyli reportaż o tym, jak w zaledwie dwa lata po zakończeniu wojny wygląda życie Rosjan, czym się zajmują, co jedzą na śniadanie i czy chcą wypowiedzieć Ameryce wojnę. 4+/6

21. Konstanty Ildefons Gałczyński „Notatnik z Altengrabow” – zapiski wielkiego poety z czasów pobytu w niemieckim obozie pracy. Coś bardzo poetyckiego i wzruszającego. 5/6

22. Jacek Dehnel „Tajemnica domu Helclów” – literacki pastisz XIX wieku ze zbrodnią w tle. Doskonała rozrywka, do tego bardzo zabawna, ale i przejmująca. 6/6
Trzy najlepsze powieści tego lata:

Trzy najlepsze powieści tego lata:


1. Do najbardziej udanych literackich podróży tego lata zaliczam tę do Turcji – czyli rodzinną sagę Orhana Pamuka „Cevdet Bej i synowie”

2. Wycieczka do Chin obfitowała w smakowe doznania. Miejsce drugie dla „Bum!” Mo Yana

3. Mimo iż kontrowersyjne, momentami zbyt amerykańskie i fundujące huśtawkę nastrojów „Małe życie” również zalicza się do najlepszych książek przeczytanych przeze mnie w lato.

Trzy najgorsze powieści tego lata:


1. „Jesień” Karla Ovego Knausgarda – chociaż tytuł na to nie wskazuje, to nowość, która pojawiła się na rynku książki pierwszego września, a więc kiedy lato miało się jeszcze w najlepsze. To wydanie prozy Knausgarda wydało mi się banalne i w ogóle nie odkrywcze, chociaż nie ukrywam, że pojawiły się też opowiadania, które mnie urzekły swoją delikatnością.

2. Z „Wieloma demonami” Pilcha męczyłam się tak, jak jeszcze (chyba) z żadną książką. Była senna, nużąca, przerażająca i dziwna. Zdecydowanie nie moje klimaty.

3. Niestety na tym się nie kończy i Knausgard musi u mnie zająć miejsce trzecie. Z wszystkich pozostałych książek jedynie „Moja walka 4” nadaje się, aby ją tutaj wpisać. Momentami urocza – bo sposób w jaki Knausgard rozmawia z dziećmi albo opowiada o ojcu urzeka moje serce – ale bywa też obrzydliwa i żałosna, a nieustanne próby stracenia dziewictwa przez autora wywołały u mnie jedynie zażenowanie. Może to fragmenty typowo męskie i dlatego ich nie zrozumiałam?

Profesorowa Szczupaczyńska ma mnóstwo spraw na głowie – oprócz dopilnowania, by pularda na obiad była na czas, musi zwracać uwagę na służące – i to bynajmniej nie na zaufaną Franciszkę, ale młode dziewczyny, które bierze na próbę i zazwyczaj wyrzuca po dwóch dniach. Całą jej uwagę zajmują najważniejsze krakowskie wydarzenia i plotki o najdostojniejszych obywatelach miasta smoka wawelskiego. To właśnie swojego męża wpycha wciąż w ten szacowny krąg, próbując uczynić go osobą publicznie ważną – w końcu nie ma co, profesor medycyny to przecież nie byle kto, musi być poważany. Czasu ma więc niewiele, zazwyczaj pada na łóżko wyczerpana, nie spełniając małżeńskiego obowiązku. Ale gdy w szacownym Domu Helclów znika jedna z pensjonariuszek, profesorowa bierze sprawy w swoje ręce. Będąca tam akurat w sprawie fantów na loterię dla chorych dzieci, wyciąga swój kajecik i najpierw zapisuje tam drobne uwagi, a już po chwili gotowa jest notować zeznania wszystkich pracowników i pensjonariuszów ośrodka. Krok po kroku wpada na trop, gdy nagle okazuje się, że na jednej ofierze się nie kończy, bowiem poturbowane zwłoki pani Krzywdowej – kucharki Domu – zostają znalezione zaledwie kilka dni potem. Nie zważając na zwyczaje i konwenanse Szczupaczyńska staje do walki z policjantami, sędzią, a nawet samą sobą. Czy uda jej się rozwiązać zagadkę? Czy to chociaż na chwilę oderwie ja od rutyny dnia codziennego?

Jacek Dehnel i Piotr Tarczyński stworzyli wspaniały duet, powołując do życia Marylę Szymiczkową. Ten pierwszy lubujący się w XIX wiecznych obyczajach, stylizujący się nawet na takiego fircyka, dandysa idealnie zgrał się ze swoim partnerem, który ponoć lubi kryminały (chociaż nie do szaleństwa). Profesorowa Szczupaczyńska to postać zabawna i inteligentna zarazem, nie zdająca sobie sprawy ze swojego rozwiniętego rozumu i ponadprzeciętnego sprytu. Bawi niemalże tak samo, jak słynna Pani Dulska Gabrieli Zapolskiej. Stawia sobie za cele te same wartości, co prawie każda kobieta (rodzina) dążąca do awansu społecznego. Pełno tu fałszu i zakłamania, udawania czegoś po to tylko, aby nikt na jej temat nie powiedział nic złego. Ale to nie tylko ona postępuje w ten sposób, praktyka ta wydaje się być dość powszechną. Sam język bohaterów jest zręczną odwzorcowany z ogromną precyzją i dokładnością – mnóstwo tutaj ironii i satyry.

„Tajemnica domu Helclów” to sprawnie zrobiony pastisz XIX-wiecznych powieści, czego doskonałym przykładem są krótkie wstawki pod rozdziałami mówiące nam o czym akurat na tych stronach przeczytamy. Forma jest bardzo swobodna i płynna, a drobiazgowo odrysowana topografia XIX-wiecznego Krakowa pozwala wczuć się w klimat powieści i razem z Zofią Szczupaczyńską wyruszyć na poszukiwanie mordercy. Czytając tę powieść nasunęło mi się namyśl jedno pytanie, które widnieje zresztą i na okładce książki – co tutaj jest tłem czego – krakowskie obyczaje i XIX-wieczny klimat są tłem dla zbrodni, czy odwrotnie?

Wydaje się, że Dehnel to gwarancja doskonałe lektury, bowiem chyba jeszcze żadna z jego książek mnie nie zawiodła. Tak też jest z „Tajemnicą domu Helclów”, która i bawi, i uczy, a przede wszystkim urzeka – po przeczytaniu ostatniego zdania – I była szczęśliwa jak bąbelek w szampanie – na mojej twarzy pojawił się szeroki uśmiech.

A dla tych, którym profesorowa przypadła do gustu mam dobrą wiadomość:
To eksperyment, ale długość jego trwania zależy od czytelników. Jeśli Szczupaczyńska nie przypadnie im do gustu, to skończy się na jednym tomie. A jeśli przypadnie, to planujemy cykl kilku książek, z których ostatnia ma dziać się już po zakończeniu II wojny światowej.
– Jacek Dehnel w wywiadzie z Zofią Karaszewską dla lubimyczytac.pl

Wraz z początkiem drugiej wojny światowej, po tym jak brał udział w kampanii wrześniowej, Konstanty Ildefons Gałczyński został jeńcem rosyjskim. Chwilę potem przekazano go do niewoli niemieckiej, do hitlerowskiego obozu pracy, gdzie stał się tylko numerem – 5700. Czasy okupacji spędził w stalagu Altengrabow pod Magdeburgiem. Swoje myśli, wspomnienia, uczucia, a nawet modlitwy zapisywał w czystym zeszycie, który dostał od Janka – kolegi, który podzielił jego los. Chociaż z początku podchodził do tego nieco z dystansem, w końcu zaczął sumiennie streszczać obozową rzeczywistość. „Notatnik z Altengrabow” nie jest jednak takim rodzajem pamiętnika, do jakiego przywykliśmy.

Każdego dnia rzucam szyszki na wschód, bo zdaje mi się, że dolecą do Kiry. »O, my daughter!!«

Notatnik to gatunek wyjątkowy w pisarstwie Gałczyńskiego, nie tylko ze względu na czas, jakiego dotyka. Gałczyński – jeniec, dostał do rąk pusty, niezapisany zeszyt i uczynił z nim – jak na poetę przystało – co chciał. Od 18 sierpnia 1941, aż do 18 listopada 1941 Die Martis z każdym zapiskiem jawi się swojemu czytelnikowi innym, przekazuje inną myśl, pragnienie, marzenie. Raz pojawiają się modlitwy w łacinie do Matki Boskiej, innym razem zwraca się do silvarum potens Diana, nie wykluczając istnieniem jednej bogini, bytu tej drugiej. To zaś wkleja w języku niemieckim albo francuskim jakiś wiersz, wycinek z gazety, recenzję. Rozważa o teatrze, o Orfeuszu, o swojej sztuce. Pojawiają się też myśli o polityce, demokracji, cywilizacji, a nawet o wielkich systemach filozoficznych. Głowę ma pełną pomysłów, pragnień, marzeń.
Opisuje rzeczywistość w sposób malowniczy: Wróciłem na obiad sam koło sadzawki. Pochmurno i ciepło. Na drugim brzegu sadzawki prawdziwa defilada słoneczników albo w sposób zwięzły i całkowicie prosty: Po południu czyściłem siewnik. Lecz z każdym dniem nie zapomina o Kirze i Natalii – córce swojej i żonie, do których westchnieniem albo prośbą o modlitwę kończy dzień.

Halina Poświatowska w liście do Anny Orłowskiej w styczniu 1958 r. napisała: Jaki śliczny jest Gałczyński, że w obozie pisał tylko liryki do żony, chociaż starszy i więcej widział (…)
To właśnie z tymi lirykami jest najbardziej kojarzony, również przeze mnie. W obozie w Altengrabow powstało jedenaście wierszy adresowanych do żony Natalii, w tym między inny „Dzika Róża”, wiersz bardzo delikatny i subtelny, czy „List jeńca” tak samo piękny i wyjątkowy. Ale poza westchnieniami do dwóch swoich muz w „Notatniku” pojawiają się również przejmujące, chociaż owinięte szalem metafory, opisy głodu i zmęczenia, tęsknoty, samotności, potrzeby rozmowy, niepewności, chwil trwogi i strachu. W obozowej rzeczywistości Gałczyński wzrusza się pejzażem, wzrusza się malowniczą mową Włochów, którzy mówią jakieś bocaccia (Rozumiem piąte przez dziesiąte, bo szwargoce w tej piekielnej mowie sycylijskiej, ale czuję, że to są jakieś boccaccia, czuję tylko, bo uwagi należycie skupić nie mogę: robota jest ciężka).

„Notatnik z Altengrabow” to historia niezwykłego, wielkiego poety, człowieka genialnego, nietuzinkowego, z głową i duszą pełną pomysłów, wypełnionymi po brzegi sztuką i kulturą, bez tych dwóch nie potrafiącego żyć. To bezkresne opisy nostalgii i smutku, melancholii i tęsknoty, ale i wzruszenia, przygotowania, potrzeby przyjaźni, czujności i gotowości. To uczta doskonała, chociaż dość obfita – Gałczyński serwuje nam porcję doskonałego literackiego języka, najznamienitszej polszczyzny, ale ozdobionej srebrnymi nitkami łaciny i złotymi haftami angielskiego, francuskiego, niemieckiego, jednocześnie będąca losem robotnika…
Śmiało mogę rzecz, że „Notatnik” Gałczyńskiego, to jedna wielka modlitwa, to wyznanie człowieka wierzącego, ufającego i oczekującego. To bezkresne zaufanie i powierzenie swojego losu woli Najwyższego, a jednocześnie swoiste oczekiwanie i pewnego rodzaju strach…
To lektura niesamowicie wymagająca, ale zdecydowanie warta zachodu, dostarcza niebanalnych uczuć, pozwala obcować z najznamienitszą literaturą.

Dziś naprawdę chyba jestem pod opieką »silvarum potens Diana«, bo rano sam poszedłem na Birkholz, we mgle, do której można się było przytulić. Czym jest takie półgodzinne przejście się w kochanej, osłaniającej mgle, to zrozumie tylko ten, kto poznał taką jak ja niedolę.