Czym jest życie ludzkie? Czy w dzisiejszych czasach stanowi ono jakąś wartość? Czy w jakichkolwiek czasach było priorytetem?
Sartre twierdził, że ludzkie życie jest tak kruche, że człowiek musi nieustannie swoje istnienie ochraniać, aby je zachować. Świat nie tyle nie przejmuje się bytem jednostek, ale tocząc się swoim trybem jest gotów to życie zniszczyć. Ponadto życie ludzkie jest zawsze koegzystencją, czyli współistnieniem. Otaczają nas inni ludzi, którzy też stanowią dla nas zagrożenie. Pozbawienie kogoś życia jest najbardziej haniebnym z czynów, jest nieodpuszczalnym grzechem, wiecznie krzyczącym z bólu sumieniem. Nie decydując o istnieniu, człowiek nie powinien podejmować decyzji o jego końcu, co udowodnił literaturze już Raskolnikov, który szukając potwierdzenia swojej wyższości nad szarą masą wszy, ukazał podłość i kruchość człowieka. Rodion miał zabić starą lichwiarkę, miał uspokoić nurtujące i dręczące go o obawy, jednak niczym kostki domina jedna zbrodnia pociąga za sobą kolejne – już nie ginie niepotrzebna nikomu kobieta, ale też matka z dzieckiem. Granica pomiędzy życiem, a śmiercią jest niewątpliwie cienka, życie jednego człowieka sklejone jest z życiem drugiego, a życie tego drugiego z trzecim, jak więc jej nie przekroczyć? A jeżeli to jednak się zdarzy – bo człowiek jest słaby i każdy jeden popełnia błędy – czy można sądzić, że istnieje w ogóle coś takiego jak usprawiedliwione zabójstwo? Czy można zabić i nie ponieść tego konsekwencji? Czy zbrodnia zawsze pociąga za sobą zbrodnię? Które życie jest mniej warte?

Cokolwiek innego można powiedzieć o poczuciu winy, z pewnością użycza ono diabelskich mocy inwencji.

Richard Papen, wyfruwając z rodzinnego gniazda i próbując realizować swoje marzenia, zaczyna naukę greki w prestiżowym college’u w Hampden. Dołącza do elitarnej grupy studentów, zafascynowanych starożytnym światem. Z pomocą wyjątkowego nauczyciela – Juliana Morrowa – nastolatkowie przemierzają starożytną Grecję i Rzym, coraz bardziej zatapiając się w świecie, który już dawno przeminął. Jest ich pięciu – każdy inny na swój sposób, każdy wyjątkowy, skrywający jakąś tajemnicę: Camilla to jedyna dziewczyna w tym męskim gronie, piękność, która zdaje się nad wszystkim królować. Razem ze swoim bliźniaczym bratem Charlesem wydają się być jednym organizmem – nie tylko podobnie wyglądają, ale i funkcjonują, żyją. Francis to homoseksualista, który od czasu do czasu sypia z Charlesem, ukrywając to oczywiście w głębokiej tajemnicy przed wszystkimi – nawet przed samymi sobą. Edmund, zwany przez wszystkim Bunnym jest nieznośny i w momencie rozpoczęcia się historii powoli zaczyna wyczerpywać skrytą na czarną godzinę cierpliwość swoich przyjaciół – wiecznie bez grosza przy duszy uważa siebie za bogacza, któremu wszystko wolno, jest opryskliwy i niemiły, co szczególnie odczuwa Richard na początku przybycia do Hampden.

W społeczeństwie sprawiedliwość występuje wtedy, kiedy każdy poziom hierarchii pracuje na swoim miejscu i jest z tego zadowolony. Biedak, który pragnie wznieść się ponad swój stan społeczny, czyni z siebie jedynie niepotrzebnie nieszczęśnika. I mądrzy biedacy zawsze to wiedzieli, tak samo jak mądrzy bogacze.

I w końcu on, ten najważniejszy – Henry. Henry jest najbardziej uzdolniony, jest najmądrzejszy i bez wątpienia najbardziej inteligentny z całej piątki. Henry’ego lubią i szanują wszyscy, a najbardziej Bunny – nic dziwnego, w końcu to on pokrywa koszty wszystkich jego zachcianek i wybryków. Henry jest wyjątkowy, co zauważa też Morrow. W piątkę tworzą nie tylko grupę przyjaciół, ale wywiązują się pomiędzy nimi więzy rodzinne, której głową okazuje się oczywiście nie kto inny, jak Henry. To on nad wszystkim czuwa i wszystko ustala, to jego zdanie jest najważniejsze, to do niego zawsze można się zwrócić o pomoc, a on zawsze jej udzieli. Henry przygarnia „nowe pisklę” pod swoje skrzydła, próbując uczynić Richarda jednym z członków rodziny, tak samo ważnym, jak każdy inny.
Sytuacja nieco się zmienia, kiedy w największym zafascynowaniu starożytnością grupa postanawia urządzić bachanalia – starożytne misterium na cześć Dionizosa. Aby pogrążyć się w stanie niebytu, wyjść poza swoje ciało próbują różnych metod – od alkoholowego upojenia, poprzez narkotyki, popalanie cykuty, modlitw, postu czy kąpieli w liściach laurowych. W misterium udziału nie biorą dwie osoby – Richard, jako że wciąż jest tym „nowym” i nie wiadomo, jak na podobny pomysł by zareagował, oraz Bunny, który zawiódł zaufanie swoich przyjaciół nie traktując ich prób poważnie.

Nie można bagatelizować tej pierwotnej pokusy: żeby zatracić siebie, zatracić bez reszty. A przez to otworzyć się przed zasadą ciągłego życia, życia poza okowami śmiertelności i czasu. Od początku wydawało mi się to pociągające, nawet wtedy, gdy nic na ten temat nie wiedziałem i podchodziłem do rzeczy bardziej jako antropolog, a nie potencjalny mystes.

Prawidłowa fabuła książki rozpoczyna się tak naprawdę wtedy, kiedy Henry’emu i jego grupie rzeczywiście udaje się wyjść poza swoje ciało, zatracić siebie, pogrążyć się w niebycie. Nie będąc świadomymi swego czynu popełniają okrutną zbrodnię, którą później starają się ukryć. Problem jest tylko jeden: Bunny. Jak sprawić, aby nie wyjawił tajemnicy? Czym go przekupić? Jak uciszyć?  Odpowiedź może być tylko jedna.

– Zobaczyłeś Dionizosa, jak sądzę? (…) Widziałeś go w postaci fizycznej? W koziej skórze? Z tyrsem?
– A ty skąd wiesz, jak wygląda Dionizos? – spytał cokolwiek ostro Henry. – Myślisz, że co zobaczyliśmy? Karykaturę? Podobiznę z greckiej wazy?
– Po prostu nie mogę uwierzyć, że chcesz mi wmówić, że naprawdę widziałeś…
– A gdybyś tak nigdy nie widział morza? Gdybyś widział tylko dziecięcy rysunek: niebieską kredką, z małymi falami? Poznałbyś prawdziwe morze, gdybyś znał tylko ten rysunek? Byłbyś w stanie rozpoznać prawdziwą rzecz, gdybyś ujrzał ją na własne oczy? Nie wiesz, jak wygląda Dionizos. Mówimy tutaj o Bogu. Bóg to poważna sprawa. (…)

Czy można zabić i nie zostać ukaranym? „Tajemną historią” Donna Tartt ukazuje, że na te i postawione we wstępie tego tekstu pytania nie ma odpowiedzi, a przynajmniej nie leży ona w człowieku. Autorka w mroczny, tajemniczy i niezwykle mistyczny sposób ukazuje jak łatwo jest zabić, a jak trudno jest żyć. To nie książka o grupie ekscentrycznych studentów, a o prawdzie zawartej w człowieku. Bunny wcale nie jest ważnym bohaterem, jest tylko pionkiem pewnej gry. Co się z nim stanie – czy dotrze do końca planszy i bezpiecznie skryje się w „domku” czy być może zostanie zbity przez innych członków tej opowieści? Tak samo rzecz się ma z Richardem – chociaż w pewnym momencie nie odczuwa się dystansu pomiędzy nim, a resztą grupy, tak naprawdę on cały czas jest wyodrębniony, jest jakby „z boku”, co nie czyni go do końca jednym „z nich”. Czy możliwe jest, by morderstwo w żaden sposób nie zmieniło mordercy? To w końcu wielki czyn, tajemnica, która – no właśnie – zbliży wszystkich ku sobie, czy oddali? Jak potoczą się dalej losy bohaterów? Jak będzie wyglądało ich dorosłe życie?

Zmarli ukazują się nam w snach, powiedział Julian, ponieważ to jedyny sposób, w jaki mogą sprawić, byśmy ich zobaczyli. To, co widzimy, to jedynie obraz wyświetlany z wielkiej odległości, światło świecące na nas z martwej gwiazdy…

„Tajemna historia” to powieść parabola, która ukazuje ludzką moralność, potrzebę ulegnięcia karze i – paradoksalnie – ciągłą ludzką przed nią ucieczkę, wagę odkupieniu swoich win. Jak łatwo wymagać jest od kogoś, jak ciężko prosić o to samo siebie. Jak banalne jest popełnianie błędów, jak ciężkie ich naprawianie.
To powieść niewątpliwie smutna, skłaniająca do refleksji. O tym, jak ciężko jest coś zbudować, jak łatwo zburzyć, szczególnie jeżeli chodzi o relacje między ludźmi i sztukę życia nie dowiemy się lepiej nawet na własnym przykładzie.
Ponad dwadzieścia lat temu „Tajemna historia” wzbudziła taki zachwyt, jaki całkiem niedawno wywołał „Szczygieł”. Zapytana w wywiadzie dla CNN dlaczego pisze tak wolno – jej powieści pojawiają się bowiem średnio raz na dekadę – autorka odpowiedziała, że próbowała pisać szybciej, ale to nie dawało jej satysfakcji, a skoro ona nie czuła się tym uradowana, tym bardziej czytelnik nie mógłby się po jej książce spodziewać niczego dobrego. Jeżeli jednak wszystkie jej książki mają być na tak wysokim poziomie jak „Tajemna historia” i „Szczygieł”, to jestem gotowa czekać nawet połowę swojego życia. Prowokuje do przemyśleć, zachwyca, nie pozwala o sobie zapomnieć.

Już raz się z nią żegnałem, teraz jednak kosztowało mnie wszystko, co miałem, by znów się pożegnać, po raz ostatni, niczym biedny Orfeusz odwracający się, by po raz ostatni rzucić okiem na ducha swej jedynej miłości i z tym samym uderzeniem serca tracący ją na zawsze – hinc illae lacrimae, stąd te łzy.

Czy kiedykolwiek, patrząc na zupełnie obcego Wam człowieka, zastanawialiście się jak wygląda jego życie? Dobieraliście mu imię, wiedzieliście, że każde dziesięć minut wczesnego poranka spędza na piciu czarnej mocnej kawy i czytaniu porannej gazety? Wiedzieliście, że nienawidzi deszczu, bo wtedy niszczy się jego idealnie skrojony garnitur? Jeżeli już o garniturze mowa, to z pewnością dobraliście mu zawód prawnika, bo któż na co dzień ubierałby tak drogie i idealnie skrojone ubrania do pracy? Czy wyobrażaliście sobie tembr jego głosu, dotyk jego dłoni i zapach wody po goleniu? Być może widzieliście go, jak wchodzi do domu i myśleliście o tym, co tam zastanie – ciepłe wnętrze, piękna żona, dwójka dzieci w wieku szkolnym. Idealne życie, dla idealnego człowieka. Z pewnością chociaż raz, patrząc na nieznajomego stojącego przed Wami w sklepie, ojca chłopca, z którym przyjaźni się Wasz syn, kobietę, która mieszka obok Was, czy choćby zwykłego pijaka, który nie potrafi ułożyć sobie życia, spędzając zdecydowaną jego większość na ławce w parku pomyśleliście o nich, o ich życiu, zwyczajach, rodzinie. W takiej sytuacji znajduje się też Rachel, główna bohaterka „Dziewczyny z pociągu”, która żyje życiem innych ludzi.

Rachel każdego ranka dojeżdża tym samym pociągiem do pracy. Spotyka tych samych ludzi, zajmuje to samo miejsce, patrzy w to samo okno, mija te same domy. Najpierw mija dom Jasona i Jess, na którym się skupia, aby odwrócić swoją uwagę od mieszczącego się zaledwie parę domów dalej budynku, który kiedyś był jej domem. Kiedyś – w dawnym życiu, życiu, które już dawno odeszło. Mężczyzna nie ma oczywiście na imię Jason, a kobieta nie nazywa się Jess. Rachel nadała im takie przydomki, bo jak twierdziła, pasują do siebie tak bardzo, jak oni – nieodłączne dwie połówki siebie. Rachel każdego dnia widzi tylko kilka sekund z ich życia, bo kiedy pociąg rusza ze stacji, obraz się zmienia, widzi kolejne podobne, acz całkiem inne, nudne domy. Widzi, jak Jason kładzie dłonie na ramionach Jess, jak całuje ją w czubek głowy i mówi coś do niej cicho. Wyobraża sobie dotyk jego dłoni, ton jego głosu. Wydaje jej się, że ich zna, bo przecież spotyka ich codziennie w taki sposób, że potrafi przewidzieć co w danej chwili zrobi Jason, jak zachowa się Jess, o której godzinie przyniesie kawę na taras, w którą sekundę postoju pociągu na stacji on ją pocałuje. Co więcej, wydaje jej się, że i oni ją znają – widzą codziennie tą samą zmęczoną, pijaną twarz w szybie, a nawet się do niej uśmiechają. Pewnego dnia Rachel zauważa jednak coś, co burzy wyidealizowany obraz życia tej nieznanej jej rodziny, wzbudza w niej niepokój i karze wejść, bez pukania i pozwolenia w ich życie – tak po prostu zabrudzić je błotem ze swoich butów. Kiedy Jess, a właściwie Megan znika, Rachel wie, że musi pomóc Jasonowi, czyli Scottowi, w rozwiązaniu tej zagadki. Opowiada o tym, co widziała, ubarwia, koloryzuje, czyniąc siebie jedną z bohaterek ich życia – czuje, że musi wykorzystać swoje pięć minut, chce odegrać jakąś rolę.
Jak dalekie od jej oczekiwań okaże się prawdziwe życie Megan i Scotta? Kim okażą się bohaterowie jej wyidealizowanej wizji? Jaką rolę odegra w tym wszystkim Rachel?

Są tacy, jakimi pięć lat temu byliśmy Tom i ja. Są tym, co straciłam, wszystkim tym, czym chcę być.

„Dziewczyna z pociągu” to zdecydowanie jedna z najgłośniejszych książek 2015 roku, a przynajmniej jego końcówki – pytanie tylko – czy rzeczywiście na to zasługuje? Rekomendacja Stephena Kinga na okładce zdecydowania zachęca do przeczytania, ale nie aż tak, jak fakt, że co 6 sekund ktoś w Stanach Zjednoczonych kupuje tę książkę! „Zaginiona dziewczyna” Gillian Flynn okazała się absolutnym bestsellerem, dlatego po tak pochlebnych porównaniach można twierdzić, że i „Dziewczyna z pociągu” okaże się jedną z najlepszych książek roku… Tymczasem jest to książka naprawdę przeciętna. Czyta się ją szybko, ale akcja wcale tak bardzo nie wciąga, jak sugeruje Król, to nie tak, że nie można się od książki oderwać.
Główna bohaterka, Rachel, ze swoją samotnością i alkoholowym problemem wzbudza w czytelniku poczucie żalu, co powoduje, że mamy ochotę brnąć przez tę historię do samego końca, aby dowiedzieć się, czy w końcu ułożyła sobie życie. Z drugiej strony jej nieustannie upadanie, podnoszenie się i znów upadanie potrafi niesamowicie czytelnika zmęczyć, zniechęcając go do całej powieści i jej fabuły. O ile jednak fabuła jakoś się ciągnie, komplikuje i rozwiązuje, tak zakończenie okazuje się niesamowicie słabe. Po porównaniach do bestselleru Flynn nie oczekiwałam, że zakończenie „Dziewczyny z pociągu” okaże się tak banalne i przewidywalne.
Podsumowując, debiutancka powieść Pauli Hawkins jest lekka, przyjemna, czyta się ją niesamowicie szybko, a jej fabuła prawdopodobnie równie szybko, o ile nie szybciej, wyleci czytelnikowi z głowy – ale czy lekkość, szybkość i przyjemność jest priorytetem? Czy nie lepiej byłoby w tym czasie przeczytać jakiś naprawdę dobry thriller?
Mocne 5/10

Chcę być piękna, a tymczasem to kot jest piękny, chociaż wcale się o to nie stara. Łazi po śmietnikach po nocy, po śniegu, po płocie. Ma zielone oczy i wąsy. Ja nie mam takich wąsów, a oczy mam takie same, tylko brzydsze.

Znamy ją jako Halinę, chociaż tak naprawdę na imię miała Helena. Mówimy „Poświatowska”, choć przez dziewiętnaście z trzydziestu dwóch lat nosiła nazwisko „Myga”. Dumna i odważna, optymistyczna i radosna, chociaż powodów do rozpaczy miała nie mało. Wysoka brunetka, która zawsze dbała o swój wygląd. Piękna. Wrażliwa. Niesamowita. Każdy Polak zna jej wiersze – najpiękniejsze wiersze o miłości, jakie ujrzały światło dzienne – ale co skrywa się za słowami? Bo wiersze Poświatowskiej zdecydowanie nie są tylko słowami, a ogromnym kawałkiem jej jakże słabego serca. Nieustannie towarzyszyła jej walka z chorobą, cień śmierci, która wielokrotnie się o Halinę upominała. Jak naprawdę wyglądało życie kobiety, jednej z najważniejszych polskich poetek, która „umiała tylko kochać”? Co mówią o niej: Wisława Szymborska, ks. Józef Tischner, Stanisław Grochowiak, przyjaciel Ireneusz Morawski i inni? Kim naprawdę była Halina Poświatowska (Helena Myga)?

Czemu zadajesz śmieszne pytania; samotność nie jest zależna od liczby boyfriendów, samotność po prostu jest i właśnie dlatego trzeba skarżyć się wierszom.

Halina wyszła za mąż w wieku 19 lat, przejmując nazwisko „Poświatowska”, wdową została 2 lata później. Choć miała serce słabe, to przepełnione miłością. Miłością i cierpieniem, a skazana była na samotność, tęsknotę i nieustanną walką o życie. Chorowała od wczesnych lat dzieciństwa i żyła z wyrokiem, oczekując na ten ostatni dzień, chociaż tak bardzo pragnęła żyć. „Haśka. Poświatowska we wspomnieniach i listach” to zbiór opowiadań o tym, jaka była. Rozmowy Poświatowskiej z Wisławą Szymborską, listy do matki, Ireneusza Morawskiego i Tadeusza Śliwiaka – niezwykle intymne i bolesne wyznania Haliny Poświatowskiej – słowa o miłości, sensie istnienia, samotności i tęsknocie nie mniejszej niż ocean, który dzielił ją od ukochanej Polski. Dlaczego próbowała popełnić samobójstwo? Jak rozpoczęła się jej kariera? Jak przebiegały operacje w Stanach i jak bardzo cierpiała?

To przecież nieprawda, że kiedykolwiek jesteśmy dorośli i że nas stać na samotność.

Strach poetki zdaje się krzyczeć przez karty tej książki, zdaje się przez nie przedzierać i ogarniać czytelnika. Dokładnie opisuje swoją pierwszą podróż do Stanów, kiedy to była całkowicie sama, młoda i niegotowa, by umierać. Tak samo o jej ostatniej podróży piszą jej przyjaciele – o tym, jak wciąż była wystraszona, wciąż młoda i wciąż niegotowa na śmierć. Że ludzki los jest niesprawiedliwy, tego każdy może doświadczyć na własnej skórze… Ale dlaczego odbiera ludziom zawsze to, co najcenniejsze? Dlaczego odbiera… życie?

W świecie naszych bardzo względnych wartości trzeba bardzo ostrożnie uprawiać emocje, trzeba je pod światło, albo pod elektronowy mikroskop.

A jednak pomimo choroby i cierpienia Poświatowska potrafiła żyć, mogła by być wzorem do naśladowania dla każdego z nas. Halina próbowała wycisnąć ze swojego życia wszystko, co najlepsze, przeżyć je tak, aby niczego nie żałować. Nie unikała oczywiście momentów, w których cierpienie było jedynym bliskim jej uczuciem, smutku i łez, ale niejednokrotnie wspomina o spacerach w deszczu, pijanych rozmowach z przyjaciółmi i ulotności tych chwil, w których tłumaczyła z nimi poezję. Wspomina o tym, jak poznała swojego męża i jak go pożegnała, jak kochała i jak się przyjaźniła.
„Haśki” nie da się streścić, nie da się napisać w kilku słowach o czym jest. Mariola Pryzwan w ponad trzystu stronicowej książce zawarła całe życie poetki, jej strach i miłość, co jest przecież nie łatwym zadaniem. „Haśka” jest o Haśce, cóż więcej można powiedzieć? Nietypowa biografia, która pozwala czytelnikowi zaprzyjaźnić się ze względnie odległą poetką, zrozumieć jej cierpienie i poczuć je na własnej skórze. Niesamowita, absolutnie genialna. Jedna z najlepszych książek, jakie miałam okazję przeczytać w ostatnim czasie.

rozcinam pomarańczę bólu
połową bólu karmię twoje usta

głodni tak dzielą chleb
spragnieni wodę

uboga jestem – mam tylko ciało
usta ściągnięte tęsknotą
ręce – jesienne liście
wyglądające odlotu

rozcinam pomarańczę bólu
sprawiedliwie na pół
gorzkim ziarnem karmię twoje usta

Chociaż „Północ i Południe” to niezaprzeczalna inspiracja dla twórców sztuki, jedna z najpopularniejszych powieści wiktoriańskich i zdecydowanie najwybitniejsze dzieło Elizabeth Gaskell, przez czytelników nie jest wcale pochlebnie oceniana. Przed przeczytaniem książki naczytałam się mnóstwa negatywnych opinii, które oczywiście spowolniły mój zapał do czytania, ale nie na tyle, aby go kompletnie zahamować. Książce zarzuca się, że wcale nie jest podobna do wspomnianej na okładce „Ziemi obiecanej”, humorowi i klimatowi dzieł Jane Austen czy sióstr Bronte nie dorasta do pięt, a i mylnie ją zdefiniowano – bo to przecież wcale nie romans. A jednak „Północ i Południe” to marka, klasyka, obok której nie można przejść obojętnie, książka, którą trzeba przeczytać, bez względu na to czy dobra, czy nie.

Tajemnica czasu dociera do młodych, gdy po raz pierwszy zauważą zmianę w czymś, co wydawało się niezmienne.

Młodziutka Margaret Hale przenosi się razem ze swoją rodziną z uroczego, zielonego Helstone, arkadii i matecznika do okrytego wieczną chmurą dymu i przepełnionego ludźmi nieufnymi i szorstkimi Milton. Margaret nie jest głupia, wie, że na początku będzie jej ciężko, a tęsknota nie będzie chciała opuścić jej serca przez długi czas. Jednak jej najśmielsze oczekiwania nie przedstawiły jej obrazu tak potężnej i wszechobecnej biedy, wyzysku, lęgowiska chorób i nieustannych, bezsensownych prób związania końca z końcem. Margaret zaprzyjaźnia się z rodziną Higginsów, pracujących dla Johna Thorntona – przemysłowca, kierownika jednej z fabryk – dzieli z nimi ich troski i problemy, stara się pomagać – słowami otuchy i uśmiechem wnosi w ich szare, zadymione życie trochę słońca. Niedługo po przyjeździe do Milton ciężko choruje matka Margaret, a w fabryce Thorntona wybucha powstanie. Dziewiętnastolatka staje przed trudnym wyborem – poprzeć zmęczonych zarabianiem na chleb robotników czy może stanąć po stronie Johna, dzięki któremu przecież mogą pracować? Margaret nie waha się ani chwili, ale w dramatycznej sytuacji to właśnie Thorntona, który wydaje się być zimnym, surowym ekonomistą, będzie musiała wspomóc. Co jeszcze wydarzy się w życiu Margaret? Czy pokocha szare Milton? Jak daleko posunie się jej relacja z mężczyzną, którego ciężko jest jej obdarzyć sympatią?

Och ty moje biedne serduszko! Bądź radosne i dzielne! Jesteśmy zdani, ty i ja, tylko na siebie, skoro nas odrzucono i zostawiono samych sobie.

„Północ i Południe” być może nie ma dowcipu i ironii dzieł Jane Austen, ale ciężko, aby miało, skoro ta książka porusza inną, o wiele poważniejszą tematykę. Podczas gdy panna Austen rozwodzi się nad zamążpójściem, nie szczędząc czytelnikom doskonałych opisów, charakterystyk postaci i ciętego, ironicznego języka, Elizabeth Gaskell rezygnuje z tych ozdobników na rzecz oddania tragicznych losów mieszkańców robotniczego Milton i realistycznego opisu zadymionych fabryk i pogrążonego w szarościach miasta. Nie jest to też typowy romans, za jaki możemy uznać „Dumę i uprzedzenie”, „Rozważną i romantyczną” czy „Opactwo Northanger” – miłość jest raczej ozdobą, tłem dla przyczyn, a następnie konsekwencji strajku w fabryce Thorntona. „Północ i Południe” to niesamowita powieść obyczajowa, która porusza ważne dla społeczeństwa problemy, nie obejmując jednocześnie żadnego stanowiska. Elizabeth Gaskell przedstawia racje i problemy zarówno robotników, jak i kierowników fabryk, ukazując troski i trudy codzienności obojga. Autorka doskonale opisuje różnice pomiędzy klasami i ich wzajemne stosunki. O, jest tutaj na przykład krótka rozprawa o słowie „dżentelmen”:

Dla mnie „dżentelmen” to słowo, które opisuje jednostkę w relacjach z innymi ludźmi. A gdy mówię o „człowieku”, to chodzi mi o kogoś nie tylko w odniesieniu do otoczenia, ale przede wszystkim w odniesieniu do siebie, do życia, do czasu, do wieczności. Samotny rozbitek jak Robinson Crusoe, więzień zamurowany w lochach do końca życia, nawet święty Jan – wszyscy oni mają wytrwałość, siłę, wiarę, a najlepsze dla nich określenie to „człowiek”. Czuję się zmęczony tym słowem „dżentelmeński”, które wydaje mi się często niewłaściwie stosowane, a do tego jeszcze jest nadmiernie rozszerzane i przez to zniekształcane. Natomiast pełen prostoty rzeczownik „człowiek” i przymiotnik „ludzki” pozostają niedocenione. Stąd skłonny jestem uważać całe to „dżentelmeństwo ” za frazes naszych czasów.

Swoją drogą ładny ten frazes ich czasów, może warto by się zastanowić, co jest frazesem naszych czasów? „Północ i Południe” to klasyk, ale nie ten, który męczy, a raczej dzieło z najwyższej półki, które czyta się z przyjemnością. Miłość, przyjaźń, a także wiara w Boga, które są tłem dla tej klimatycznej panoramy XIX wieku jest wisienką na torcie. Dopełnieniem doskonałości.

Uważaj… Jeśli mnie nie powstrzymasz… w swoim zadufaniu uznam, że do mnie należysz… Jeśli chcesz bym odszedł, to odeślij mnie teraz, zaraz!

Kobieta i mężczyzna – dwie istoty. Niby całkiem do siebie podobne, a jednak różniące się od siebie niczym ogień i woda. Istoty, które nie potrafią wzajemnie siebie zrozumieć. A jednak według Biblii, Bóg wyciągnął Adamowi żebro i z niego uczynił kobietę, która miała być dla mężczyzny towarzyszką, przyjaciółką, żoną. Od tej chwili, te dwa przeciwieństwa miały wzajemnie zabiegać o swoje względy, troszczyć się i być dla siebie podporą. Ich różnice miały się dopełniać – jej delikatność miała otulać jego samcze ego, troska o domowe ognisko miała pomagać mu znieść trud pracy, dzięki któremu utrzymywał rodzinę, jej kobiece wzruszenia miały być poskromione przez jego opanowanie i męską myśl. Mieli być nieodłączną jednością. Bóg nie przewidział chyba jednak że w pewnym momencie kobiecie nie potrzeba będzie do szczęścia mężczyzny, typowego samca, neardentalczyka. Bóg nie przewidział sprośnego wybryku natury – Ekożony.

A oto doskonały przykład przerażającej męskiej logiki:
1/ mąż urządza żonie sceny zazdrości i odmawia spania z nią, ponieważ ona nie czyta załączników e-maili;
2/ ponieważ z nią nie sypia, zaczyna ją zdradzać;
3/ dopiero własna zdrada pozwoli mu odpuścić żonie to, że go nie zdradziła.

Związek kobiety i mężczyzny jest niczym wulkan, gotowy do wybuchu. Żarzy się ciągle, wypluwa lawy namiętności, a kiedy wybucha, para zakochanych staje przed ślubnym kobiercem. Wybuch, który raz na zawsze połączył ze sobą Hedvikę i Mojmira był niczym eksplozja Wezuwiusza, miał zmienić wszystko w ich życiu.
Mojmir tęskni do czasów „zaraz po ślubie”. Tęskni do Hedviki umalowanej i uczesanej, ubranej w najdroższe suknie i buty na obcasach. Tęskni do ich pieszczot i beztroskich rozmów. Czasem nawet próbuje do tego wracać, ale najwyraźniej Hedvika jest tym znudzona – teraz znacznie bardziej pociąga ją kosmos, historia czy laktacja. A wszystko przez doulę. Doula, czyli narratorka powieści, związała swoje życie z Hedviką, kiedy ta była w swojej pierwszej ciąży. Od tej pory nie opuszcza ani na krok swojej pacjentki, a z czasem przyjaciółki, a miejsce potrafi sobie znaleźć nawet w małżeńskim łożu Hedviki i Mojmira. Zupełnie, jakby były połączone pępowiną! Mojmir, wydaje się być tym wszystkim zdegustowany. Zdegustowany?! Mojmir jest wręcz załamany i z trudem znosi każdy kolejny dzień przy starej douli. Sama jej obecność jeszcze nie przeszkadzała by mu tak bardzo, gdyby nie fakt, że Hedvika żyje pod ogromnym jej wpływem – odrzuca drogie ubrania na rzecz starych i znoszonych T-shirtów, nie maluje się, nie czesze, nie potrafi obojętnie przejść obok krzywdy – nawet tej, której nie widzi, o takiej np. W Indiach Wschodnich. Otóż Hedvika po prostu się uwrażliwia, wiąże się z naturą, chce ze swojego życia wyciągnąć coś więcej, aniżeli tylko jego sferę „powierzchowną”, w wielu sprawach oczywiście przesadzając, paradoksalnie lepiej poznając samą siebie, zbliżając się do swojego wnętrza, a oddalając się od męża, przez co Mojmir rwie sobie włosy z głowy.

– One już własnoręcznie szyją nawet podpaski, dasz wiarę? Piorą je, rozumiesz? Kiedy opróżnią brunatną wazę w swoim brzuchu, normalnie płuczą te brudne podpaski i wrzucają je do pralki. A potem wieszają je na suszarce obok moich koszul od Armaniego.
– To jakiś żart? – pyta Feliks.
– Nie. Rzeczywistość.

Jak związek Hedviki i Mojmira wytrzyma tak radykalne zmiany? Co to wniesie w ich życie? Jak daleko posunie się Hedvika, i co to naprawdę oznacza, że jest się „Ekożoną”?

– Wiesz do czego dojdzie, kiedy zestawisz kalendarz lunarny, kalendarz menstruacyjny i skłonność do grzybicy?
Feliks się zastanawia.
– Do braku seksu?
– Bingo. Coś ci powiem.
Mojmir rozgląda się po kawiarni i ścisza głos.
– W życiu bym nie uwierzył, że przed pieprzeniem będę wyglądać przez okno i studiować lunę…

„Ekożona” to powieść zabawna i inteligentna. Stawia mnóstwo pytań dotyczących nas samych; Kim jesteśmy? Kim jest kobieta? Kim jest mężczyzna? Czego oczekujemy od swoich partnerów? Jakie jest znaczenie porodu naturalnego i karmienia piersią? Co oznacza życie w zgodzie z samym sobą? Co to znaczy żyć w zgodzie z naturą? Czy małżeństwo może być naturalne? Czy w ogóle istnieje coś takiego jak udane małżeństwo i czy ma szansę przetrwać?
Viewegh porusza ważne tematy, stosując tematykę lekką i zabawną. To książka niesamowicie szczera i ironiczna, która swoją formą wydaje się nie tylko niesamowicie aktualną, nowoczesną, a także ponad przeciętnie inteligentną. Autor w brawurowy sposób analizuje naturę mężczyzn i kobiet i stwarza postaci niepowtarzalne, przerysowane, wręcz karykaturalne, które mieszczą w sobie wszystkie stereotypowe cechy dla swojej płci, pozwalając nam poznać siebie wzajemnie. Czytelnik zagłębia się w coraz to bardziej absurdalne pomysły Hedviki i douli, śmiejąc się jednocześnie z bezradnego Momira, który w większości sytuacji pokazuje swe zwierzęce, typowo męskie instynkty. Można by śmiało powiedzieć, że ta książka to przewodnik dla świeżo upieczonych małżonków, aby z przymrużeniem oka spojrzeli na kilkadziesiąt teoretycznych lat wspólnego życia. Czekam na kontynuację „Ekożony” – „Ekomęża”, aby lepiej poznać poczciwego Mojmira, który jest jedną z najlepiej wykreowanych, najzabawniejszych i najsympatyczniejszych postaci, jakie poznałam w 2015 roku.

To już czwarta z kolei książka, którą recenzuję dla Wydawnictwa Stara Szkoła, dlatego chciałabym wspomnieć o pięknym wydaniu każdej pozycji i dbałości o każdy, najmniejszy szczegół. Zniechęcona literówkami, które nagminnie pojawiały się w ostatnio czytanych przeze mnie powieściach, jestem szczerze zachwycona dbałością o perełki Starej Szkoły. To już kolejna książka, która nie tylko pięknie się prezentuje, pysznie smakuje dla duszy i dla rozumu, ale jest też dopieszczona w każdym względzie. Dziękuję!

Nanna ucieka. Łudzi się nadzieją, że kilka dużych kroków pozwoli znaleźć jej się w domu. Jej niebieskie oczy rozglądają się dookoła po ciemnym Lesie Zielonoświątkowym. Myśli o swoim ojcu, o jego silnych ramionach, o tym, jak mógłby jej teraz pomóc. Ale nie może. Zimno jej, drży. Jej potargana koszulka niezdarnie oplata goliznę. Nanna biegnie, korzenie drzew, krzewy i rośliny ranią jej łydki. Stopy grzęzną w gęstym błocie. Nanna biegnie. On patrzy.

Jak on wyglądał?
Zwyczajnie. Przestępcy nie należeli do jakieś osobnej rasy, naznaczonej bliznami i dziwnymi fizycznymi przypadłościami. Odrębnej niż ta, z której wywodziły się ich ofiary. Należeli do tej samej rasy. Obcy w autobusie. Mężczyzna w sklepie, który co rano mówi „Witam”.
Albo nauczyciel, który codziennie przychodzi do tej samej szkoły, robi na wszystkich wrażenie swoją uczciwością, słynie ze swojej oczywistej przyzwoitości w świecie powszechnego zobojętnienia.

Zabójstwo młodej dziewczyny wywraca wydział kryminalny kopenhaskiej komendy do góry nogami. Z pozoru sprawa wydaje się łatwa – dziewczyna wielokrotnie zgwałcona, wrzucona do bagażnika samochodu, zatopiona w wodzie. Piękna, młoda, niewinna. Któż mógłby takiej zrobić krzywdę? Sprawa wydaje się oczywista – zazdrosny chłopak albo starszy, nachalny kochanek. Komisarz Sara Lund i podkomisarz Jan Meyer razem z czytelnikiem podążają w ślad za przestępcą. Ona w grubych, wełnianych swetrach, najczęściej czarno-białych, bystra, cwana, twarda, sarkastyczna, całkowicie oddana swojej pracy. On, z charakterystycznymi dużymi uszami, chorym żołądkiem, nie tak bystry jak ona, ślepy na większość tropów. Zabójstwo Nanny Birk Larsen ma odebrać każdemu z tej dwójki, a nawet trójki, bo mowa tutaj też o czytelniku, kawałek ich dotychczasowego życia. Sarah poświęci sprawie swój związek, a także dobre relacje z mamą i synem. Co straci Jan Meyer? Jak książka wpłynie na czytelnika?

Rodziny mają swoje codzienne rytuały, oczywiste, a tak bolesny, kiedy nagle znika ich przyczyna.

Już wkrótce po rozpoczęciu śledztwa okazuje się, że sprawa wcale nie jest tak łatwa, na jaką by wyglądała. Rodzice Nanny nie potrafią pogodzić się ze stratą córki, ciągle chcą wyjaśnień, nowych tropów, chcą wiedzieć, kto zabił i dlaczego. Czy ich córka cierpiała, i jak długo. Czy kiedykolwiek jeszcze ułożą sobie życie. Czy będą mogli zachowywać się tak, jakby nic się nie stało. Czy zrobili coś źle. Czy zapomną. O zapomnienie jednak nie tak łatwo, kiedy w zabójstwo Nanny okazują się zamieszani politycy, a szczególnie kandydujący na stanowisko burmistrza Kopenhagi – Troels Hartmann. Krąg potencjalnych zabójców stale się rozrasta, jednocześnie się zacieśniając.
Znikające kasety z tragicznego wieczoru, plączące się ze sobą zeznania, coraz to nowi podejrzani, przesadnie lubiany przez uczniów nauczyciel-imigrant i mroczna przeszłość ojca Nanny zdecydowanie nie ułatwiają policjantom zadania. Pytanie jest jedno i powraca do wszystkim niczym bumerang: Kto zabił? Na to jednak nie łatwo jest odpowiedzieć.

„Dochodzenie” z początku czytało mi się ciężko. Kiedy już na pierwszy stronach pojawił się wątek polityczny, westchnęłam i pomyślałam: „O nie! Tylko nie to!”, ale starałam się nie zniechęcać tak od razu. Ciężkie do zapamiętania i wymówienia duńskie nazwiska nie pomagały mi w zagłębieniu się w lekturę. Jednak już po kilkunastu stronach, nie mogłam się od powieści oderwać. To książka, w której ŻADEN czytelnik nie domyśli się rozwiązania, aż do ostatniej strony. Fałszywe tropy, mgliste wskazówki, znikające dowody, ludzie, którzy nie chcą mówić, kłamstwa, stłumione emocje, zrozpaczeni rodzice. Ten kryminał zawiera sobie wszystko to, co książka tego gatunku powinna mieć. Klasyczna forma, w której czytelnicy razem z detektywami podążają tropem przestępcy rodzi, zdaje się, jeszcze więcej pytań, na które nie ma odpowiedzi. Kiedy czytelnikowi wydaje się, że jest już o krok od rozwiązania zagadki następuje nagły zwrot akcji, przez co ciężko się od książki oderwać. Nic nie jest do końca pewne, każdy, o ile nie kłamie, to skrywa swoją tajemnicę, nikomu nie można ufać – taki jest właśnie klimat „Dochodzenia”.
To rewelacyjna powieść sensacyjna, o ile nie najlepsza, z tego gatunku. Gwarantuję, że ciężko o lepszą, bardziej mroczną, bardziej zawiłą. A prawda wydaje się przerastać ludzkie pojęcie.

Na okładce „Mansfield Parku” jest napisane, że to trzecia i być może najbardziej zaskakująca powieść w dorobku Jane Austen, tymczasem czytelnicy „Mansfield Park” określają jako najgorszą książkę angielskiej pisarki. Przy sześciu napisanych przez Austen książkach, „Mansfield Park” zdecydowanie, zdaniem czytelników, wypada najsłabiej. Nie jest aż tak popularny jak „Duma i uprzedzenie” czy „Rozważna i Romantyczna”, a w ogólnej klasyfikacji zająłby piąte, o ile nie ostatnie miejsce. Tak zniechęcona przez otaczające mnie zewsząd negatywne opinie, sięgałam do książki leniwie, z ogromną dozą niepewności.

Nigdy nie szanuje się ludzi, którzy sięgają wyżej własnego nosa.

Jako dziesięcioletnia dziewczynka Fanny Price przybywa na wychowanie do swojego wujostwa. Pierwsze dni są dla Fanny ciężkie – tęskni za rodziną, a w domu wuja każdy traktuje ją nieco gorzej, niż jej kuzynki. Bezustannie wytyka się jej brak wiedzy czy płacz, oskarża o brak wdzięczności i egoizm. Fanny to jednak dziewczynka dobra i posłuszna, dlatego z każdym nowym dniem coraz bardziej przystosowuje się do sytuacji, poznaje wujostwo, uczy się historii, geografii, języka, aż w końcu staje się prawie dzieckiem Sir Thomasa i Lady Bertram. Prawie, bo wciąż niektórzy domownicy nie pozwalają jej zapomnieć, że jest tylko ubogą krewną, a w Mansfield przebywa z łaski i ogromnego serca wujostwa. Fanny nie wychyla się, zna swoje miejsce w szeregu i jest naprawdę szczęśliwa, że dostała od losu tak ogromną szansę, by dorastać w zamożnej rodzinie. Nie buntuje się, nie ubiega się o swoje prawa – zdecydowanie lubi ciche i spokojne życie, z góry zaplanowane. Chociaż Julia i Maria traktują ją gorzej, w Edmundzie. Kochany kuzyn pomaga Fanny w każdej sytuacji i nie pozwala, aby przy niej działa jej się jakakolwiek krzywda.

Wiedział, że Fanny jest bystra, posiada zarówno żywą intuicję, jak i zdrowy rozsądek oraz miłość do lektury, która właściwie pokierowana sama w sobie wystarczy za edukację.

Względny spokój panny Price zostaje zmącony, kiedy w sąsiedztwie pojawia się rodzeństwo Crawfordów. Wielki świat Mary i Henry’ego przewraca dworskie życie Fanny, Edmunda, Marii i Julii do góry nogami. Wszystko dzieje się przeciw Fanny i poza nią. Dziewczyna bardziej odczuwa swoje wyodrębnienie i to, że w każdej sytuacji znajduje się poza grupą. Ich pojawienie się i spędzanie wspólnie czasu jest jednak niczym, przy planach, jakie rodzeństwo Crawfordów żywi sobie wobec Bertramów – Henry dla sportu postanawia uwieść siostry, Mary z kolei na celownik bierze panów. Jak w podobnej sytuacji zmieni się życie Fanny? Czy dziewczyna odzyska stracony spokój? Jak postąpi wobec swoich uczuć?

Chce tylko, by spoglądała na mnie życzliwiej, uśmiechała się i rumieniła przy mnie, by zawsze zajmowała mi krzesło obok siebie oraz rozpromieniała się, kiedy na nim usiądę i zacznę rozmowę. By myślała tak jak ja, interesowała się wszystkim, co do mnie należy i co mi sprawia przyjemność, próbowała mnie zatrzymać dłużej w Mansfield, a po moim wyjeździe czuła, że już nigdy nie będzie szczęśliwa. Niczego więcej nie pragnę.

„Mansfield Park” jest doskonałym przewodnikiem po angielskich klasach, ich zachowaniu i zwyczajach. Doskonale pokazuje różnicę pomiędzy klasą wyższą, a niższą, jako co najmniej lepszego i gorszego człowieka. Nie trzeba znać literatury, historii ani obyczajów i moralności Anglii XVIII wieku, aby w pełni zrozumieć lekturę. Poza wątkiem miłosnym – intrygami związanymi z romansami – Austen z doskonałą delikatnością nawiązuje do kolonializmu, awansu społecznego, biedoty, obyczajowości, oplatając to wszystko Szekspirem i, dajmy na to, Miltonem, bo doskonałych twórców tamtego okresu jest w „Mansfield Parku” aż na pęczki.

Lecz z Szekspirem każdy zaznajamia się sam, nie wiedząc kiedy; to składnik konstytucji Anglika.

Chociaż postacie są dość przewidywalne – bo są „ci dobrzy”, „ci źli” i „zbuntowani” – czytelnik zagłębia się w ich losy i z zapartym tchem śledzi ich wędrówkę przez karty powieści. To samo można powiedzieć o tematyce… ale kto, sięgając po Jane Austen spodziewałby się, powiedzmy, kryminału, zamiast historii o miłości i małżeństwie?
Muszę przyznać, że chociaż z początku książkę czytało się dość leniwie i sennie, później mile się rozczarowałam. Naczytawszy się negatywnych opinii byłam niemalże pewna, że ta książka mi się nie spodoba, natomiast okazało się, że jest to przyzwoita porcja wspaniałej angielskiej klasyki w najlepszym wydaniu. A deszczowa Anglia jest przecież idealna na naszą polską, deszczową jesień.

Małżeństwo jest dla każdego, jeśli jest to małżeństwo odpowiednie. Nie jestem za tym, żeby daremnie się poświęcać; trzeba wychodzić za mąż wtedy, kiedy można wyjść za mąż z korzyścią.

Nikt nie jest w stanie przewidzieć przyszłości, za to przeszłość jest znana w szczegółach, trzeba ją tylko zapisać, utrwalić, a potem mądrze z niej korzystać.

Wspomnienia to jedna z najważniejszych części ludzkiego życia. Ile to razy otwieramy albumy i przeglądamy stare czarno-białe zdjęcia? Wspominamy, śmiejemy się, tęsknimy za tymi, którzy odeszli, wyjechali, zaczęli żyć gdzieś indziej, z dala od nas. Ile razy patrzymy na czyjąś twarz i nie wiemy dokładnie kim ten człowiek był i jaką rolę pełnił w naszej rodzinie? Niby jest nasz, bo ma swoje miejsce w albumie, ma imię, które zazwyczaj wymawiają już tylko nasze babcie, ma swoje fotografie, uśmiecha się i ktoś stoi obok niego, ale przecież go nie znamy, nie mamy prawa go znać – umarł dużo wcześniej przed naszymi narodzinami. A jednak jest, w tym albumie, a był i bywał w życiu. Pewnie zrobił coś, przez co teraz zawdzięczamy mu to, że mieszkamy tu, a nie gdzie indziej, zawdzięczamy mu, że jesteśmy. Ile razy kusi nas, aby przeczytać schowane w starym biurku listy? To przecież znów ten człowiek, którego nie znamy, który jest dla nas jakby poza istnieniem, a przecież ma swoje listy i ktoś ma jego listy, a w życiu był i bywał. Ile razy oglądamy rodzinne pamiątki i nawet nie zastanawiamy się, czyje ręce dotykały tę książkę, ile łez na nią wylały, czyje usta piły z tej filiżanki, jak wiele kostek cukru na jej dnie się rozpuściło, czyje ciało nosiło te ubrania, jak często i w jaki sposób. A przecież człowiek to istota o wiecznie niezaspokojonej ciekawości, która łaknie wiedzy, niczym zakochany pocałunków. Czy nie chcieliście kiedyś poznać życia tego nieznanego człowieka, a przy tym samym poznać swoje korzenie, poznać siebie?

Gdy jest się daleko od wspomnień, bo życie doczesne nie daje na co dzień wytchnienia, to przeszłość wydaje się zaledwie mgnieniem. Kiedy się człowiek odda wspomnieniom, to stwierdza, że przeszłość była bogata i barwna, a do tego żył w czasach niepowtarzalnych, choć nie do końca szczęśliwych.

Krystynie psuje się samochód w najbardziej nieodpowiednim momencie. Od najbliższego warsztatu samochodowego dzieli ją kilka kilometrów, a na nogach ma wysokie szpilki. Nie ma mowy, w butach nie dojdzie, musi iść na bosaka, jak poradzili jej dwaj przejeżdżający rowerzyści. Kobieta wyrusza przed siebie, idzie pełna nadziei, ciesząc się piękną, wiosenną pogodą. Kiedy dociera do najbliższej wsi okazuje się, że i w tej nie znajdzie mechanika. Natknąwszy się na pracownika banku, który właśnie zakończył pracę, błaga go o pomoc. Mężczyzna nie jest przekonany, w końcu ma wiele spraw do załatwienia, poza tym, chciałby być szybciej w domu. Lody przełamuje fakt, że nazwisko panieńskie Krysi – Kuśmierczyk – jest również nazwiskiem bankowca. Piotr decyduje się pomóc kobiecie, a wieczorem razem z nią i swoją żoną piją herbatę, rozmawiając o rodzinie. Wspólnej rodzinie.
Dzięki dalszym poszukiwaniom, a także rozmowom z ojcem i stryjami, Krystyna Januszewska przedstawia nam historię swojej rodziny, opierając się na postaci Jana Kuśmierczyka, jej dziadka. Jaś to zwykły chłopak, mieszkający z matką. Nauczony pracy od małego całe dnie ciężko haruje, aby z ziemi utrzymać rodzinę, której on jest teraz głową. Ciałem przebywa na na polu, a myślami rwie się w świat. Jan chciałby zobaczyć coś więcej poza polami i łąkami, które go otaczają; chciałby wyjechać do miasta, zobaczyć, jak żyją ludzie w mieście, a co najważniejsze, zarobić trochę grosza i mieć szansę, aby samemu pokierować swoim życiem. Te myśli najbardziej nachodzą go wtedy, kiedy Józefa, jego matka, usiłuje znaleźć mu narzeczoną. Jaś nie widzi siebie w małżeństwie, czuje się za młody na to, aby stać się niewolnikiem miłości, zbuntowany chce uciec od matki, w końcu jest jeszcze młody, ma prawo, by żyć.

Nie chce kobiety, bo jeszcze nie wie, że jest potrzebna jak w źródle woda. Woli na razie za towarzysza mieć psa, wałęsać się nocami i marzyć przy księżycu, niż wiązać się z drugim człowiekiem. Powiedział jej kiedyś, że lepiej żyć samemu. Nie trzeba później płakać, kiedy umierają bliscy. Zapytał też, po co jej było to życie, skoro prawie wszystkich straciła. Tyle męki, pracy, tyle trudu, a teraz w pustej izbie płacze wieczorami. Byłaby sobie sama i żyła jak pani przy ojcu.
– Ale wtedy bym ciebie, Jasiu, nie miała. Może ten cały trud był tylko po to, żebyśmy razem zostali. Kto wie, co by się ze mną działo. Widać taki los był mi pisany. Każdy ma swój i nie ucieknie od niego – powiedziała ze smutkiem.

Marzenia w ostatecznym starciu przegrywają z miłością do rodziny, poczuciem obowiązku i przywiązania do ziemi. Jaś zaciska zęby i godzi się na małżeństwo, nie wiedząc, że już wkrótce zakocha się bez pamięci, będzie dziwił się swoim słowom i już nigdy nie pomyśli o życiu w samotności.
Życie Jasia nie jest proste, nie jest kolorowe, nie jest życiem, o jakim by marzył. Jest życiem potwornie ludzkim, z ludzką dolą, ludzkimi problemami i ludzkimi krzywdami. Choroby w rodzinie, dzięki którym śmierć zbiera żniwo niejednokrotnie większe niż rolnicy jesienią, bawią się uczuciami ludzi, poddając ich coraz to gorszym i boleśniejszym próbom. Krystyna Januszewska przedstawia nam wiejski świat, którego obraz znamy z klasycznych powieści, urzekając nas jego prostotą i pięknem, pewnymi uczuciami, niezachwianą, chociaż ciężką wiarą i pierwotnością potrzeb.

Jak pojąć to wszystko? Jaki jest sens żyć, skoro ci, Boże, wystarczy kaszel, żeby zabić człowieka? Po co je rodzić, starać się, po co się cieszyć czymkolwiek? Czy takie krótkie życie jest tego warte?

Jan to człowiek pracy, stale aktywny, stale troszczący się o swój i swoich bliskich byt. Nigdy nie odmawia pomocy, zawsze najpierw myśli, później robi. Jest odważny, ale i spragniony. O swoich marzeniach nie zapomina nigdy, chociaż chowa je z tyłu głowy. O obowiązkach, względem rodziny i ojczyzny myśli nieustannie, dlatego dla ich dobra – dobra żony, dzieci i Polski – gotów jest przelać krew, oddać życie.

– Historia uczy życia, a polityka kombinowania – powiedział głośno do kobiet. Widać było, że nie odstąpi, że już dawno zadecydował. – Nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy ani ryzyka. Dawno temu mężczyźni szli wojować, żeby zdobywać majątek, nie dziw się, że teraz ciągnie ich w świat za pracą. Kobieta od zawsze siedziała przy dzieciach, a mężczyzna zdobywał. Wszędzie tak jest, człowiek, ptak czy inne zwierzę, wszyscy mamy swoje do zrobienia.

Rysując portret Jana Kuśmierczyka, swojego dziadka, Krystyna Januszewska przedstawia nam całą społeczność ludzi zdeterminowanych, brawurowych. Przedstawia nam portret Polaków, dla których praca jest jedynym możliwym krokiem w kierunku swoich marzeń. Autorka pokazuje trud poświęcenia i wagę ryzyka, jaką podejmowali nasi rodacy, aby dostać od życia coś więcej, niż tylko kawałek pola, które wielokrotnie nie potrafiło wyżywić rodziny. Czterdzieści rodzin opuszcza domy rodzinne i udaje się w poszukiwaniu swojej ziemi obiecanej. Co zastaną na Kresach? Nie wiedzą, co więcej, nie mają nawet najmniejszego wyobrażenia o tamtej ludności. Kieruje nimi jedynie potrzeba zapewnienia bytu, pragnienie godności, upragnionego spokoju i bezpieczeństwa. Po długich latach niewoli pragną zrzucić z ramion ten ciężar, jaki narzuciła im ojczyzna i móc odetchnąć pełną piersią. Wszystko ma swój kres, cierpienie też powinno go mieć.
Dzięki „Dziedzictwu” przemierzamy świat wczesnego XX wieku, gdzie za pomocą postaci Jasia Kuśmierczyka Januszewska obrazuje nam życie zwykłego człowieka. Prawdopodobnie w podobny sposób żyli nasi dziadkowie czy pradziadkowie – uprawiając swój kawałek ziemi, troszcząc się o rodzinę, nie wybiegając myślą dalej niż poza jutro. To monumentalna saga rodzinna, w której nie brak swoistej atmosfery wsi, w której codzienność przeplatają sąsiedzkie konflikty, suto zakrapiane piwem wieczory w karczmach, pierwsze spacery w blasku księżyca, kwilenie nowonarodzonych dzieci czy zapach dopiero upieczonych ziemniaków podanych ze szklanką świeżego mleka. Tutaj śmierć przeplata się z narodzinami, łzy smutku ze łzami radości, sukcesy z porażkami, szczęście z kłopotami. Tajemnice, sekrety, tajemnicze zniknięcia, wyjazdy z dnia na dzień, pędzące na złamanie karku kibitki, zabory, a z drugiej strony ciężka praca na polu, niewinne uśmiechy, chwytanie się za rękę, narodziny dzieci, czytanie „Anielki” Prusa. To doskonała opowieść na długie, jesienne wieczory, mówiąca o tym, że człowiek prosty i niewykształcony ma prawo zabiegać o szczęście. To historia ludzi zdeterminowanych, aby zmienić swoje życie, a przecież pogodzonych z jego biegiem i przemijaniem, ciągle dziwiących się, ale coraz bardziej oswojonych ze śmiercią, nieuchronnością wydarzeń i kaprysów losu.
Krystyna Januszewska łącząc biografię swojej rodziny z fikcją literacką uzyskała niebanalny efekt powieści niesamowicie wzruszającej, prawdziwej, pięknej. Tutaj nie zachwyca nas tylko historia, ale to domniemane życie jednego człowieka – człowieka, nie bohatera literackiego – i otaczających go ludzi. Barwny świat, charakterni bohaterowie zachwycają, chwytają za serce i każą nam iść za sobą, przewracając kolejne strony powieści. Czytając zrozumiałam, że nie żyjemy w jednym świecie, a każdy z nas ma swój świat. Wraz z narodzeniem człowieka, powstaje nowy świat, wraz z jego śmiercią, ten świat umiera. Żyjemy w wielu światach na raz – w swoim świecie i czyimś świecie. Najpiękniejsze, co możemy zrobić, to poznać światy, które nas otaczają.  Ta książka to nasze dziedzictwo – nas, zwykłych ludzi. Dziedzictwo Polaków.

Stryjek miał rację. Byłam w dojrzałym wieku i bardzo chciałam poznać tę historię, a nawet więcej, podzielić się nią z innymi. Nie dlatego, że była wyjątkowa albo sensacyjna. Zdałam sobie sprawę, że ludzkie życie, niełatwe zazwyczaj, warte jest zapisania.
Miejsca i ludzie wymazani z pamięci. Nie ma już tamtych domów, ogrodów, czas unicestwił ślady narodzin, miejsca pochówku przysypał pyłem historii. Na ich grobach buduje się czasem nowe miasta, autostrady. Zarosły ścieżki prowadzące za dom, za stodołę, w pole. Nie da się odnaleźć śladów stóp odbitych w błocie, przedmiotów, których dotykali, ani odwiedzanych przez nich zakątków. Byli dla siebie ważni, dziś już nie ma znaczenia, czy byli szczęśliwi. Czas płynie dalej, a w głowie kołaczą się myśli, że z nami będzie podobnie. Istniejemy dotąd, dokąd sięga pamięć tych, którzy nas wspominają. Zatrą się imiona, nazwiska, twarze, fakty z życia pokryją się plamą pleśni. Nie poznamy do końca historii świata i trzeba się z tym pogodzić.
Stare, bielone chałupy zostaną tylko w skansenach, jedynych miejscach pamięci. Malwy pod pochyłym płotem, stołki, ławy, bańki na mleko, słomiane zabawki przepełnione zapachem tamtych ludzi i miejsc, świat utracony odchodzi w smugę cienia. Dopóki krew pulsuje w skroni, jestem, a potem znikam.